અમેરિકાના અનુભવો..

આજનો અનુભવ..1

મારો દીકરો અહીં કાર્ડિયોલોજીસ્ટ છે. સાંજે ઘેર આવીને એવી કોઈ વાત હોય તો કહેતો હોય છે.
આજે આવીને એણે આજની વાત કહી,
મમ્મી, આજે એક પેશન્ટને પેસમેકર મૂકવાનું હતું. 85 વરસની લેડી હતી ( આપણા દેશી શબ્દમાં કહીએ તો 85 વરસના માજી..! ) પેસ મેકર મૂકાવતા પહેલાં એણે મને એક સવાલ પૂછયો,
મારે બે વીક પછી બોલીંગની ટુર્નામેન્ટ છે. મૂકયા પછી હું એમાં ભાગ લઈ શકીશ કે નહીં ? જો લઈ શકાય તો હું પછી પેસમેકર મૂકાવીશ.
હાર્દિકે જવાબ આપ્યો કે હા, તમે પંદર દિવસ પછી ટુર્નામેન્ટમાં જરૂર ભાગ લઈ શકશો. ‘
ત્યારે તેને હાશકારો થયો અને પેસમેકર મૂકાવવા તૈયાર થયા. .જે તેને માટે તાત્કાલિક મૂકાવવું ખૂબ જરુરી હતું..
મને સ્વાભાવિક રીતે મનમાં વિચાર આવી ગયો કે આપણે ત્યાં 85 વરસના માજી મંદિર કે કોઈ ધાર્મિક સ્થળ સિવાય બીજી કોઈ વાત વિચારે ખરા ? વિચારે તો પણ સમાજ કે સ્વજનો તેને માટે કેવી વાત કરે ? કોઇ મોટી ઉમરની સ્ત્રી જરાક વધારે તૈયાર થાય તો કહેવાય કેઘરડી ઘોડી ને લાલ લગામ .”
અહીં કોઈ પણ ઉંમરે જીવનને માણવાની જે તત્પરતા છે મને ખૂબ ગમે છે, ખૂબ સ્પર્શે છે.
કોઈ સરખામણી કરવી નથી છતાં મનમાં વિચાર ફરકી જાય છે.

 

ગઈ કાલનો એક અનુભવ…2

અહીં સવારે ઘરમાં એકલા હોઈએ ત્યારે અમે બંને બાજુમાં આવેલા મોલમાં ચાલવા જઈએ. મજાની વાત કે અહીં રસ્તો ઓળંગવામાં જરા યે ડર નથી લાગતો. અમદાવાદ કે રાજકોટ, જામનગર કે કદાચ ગુજરાતના કોઈ પણ શહેરમાં રસ્તો ક્રોસ કરતા મને તો બહું ડર લાગતો હોય છે.
ગઈ કાલે મોલમાં ચાલતા હતા ત્યાં એક સ્ટોરમાં ખેડા જિલ્લાના એક બહેન કાઉન્ટર સંભાળતા હતા. એની સાથે થોડી વાતચીત થઈ. છેલ્લે એક બીજાના નામ પૂછયા ત્યારે મારું નામ સાંભળીને એમણે પૂછયું,
આખું નામ ” ?
નીલમ દોશી
એટલે પેલા દીકરી મારી દોસ્ત જેમણે લખી છે એના લેખક તો તમે નહીં ને ?
અને મારો જવાબ હકારમાં મળ્યા પછી તો
વહાલની જે વર્ષા થઈ છે.એમાંથી હું હજુ સુધી કોરી નથી થઈ.
મજા પડી ગઈ.

 

આજનો અનુભવ..3

આજનો અનુભવ જોકે સારો નથી રહ્યો.

બે દિવસ પહેલા મારા દીકરાના મિત્ર અને તેની પત્ની અમને મળવા આવ્યા હતા. એ મિત્ર દંપતી પણ ડોકટર છે.

તેમને છ વરસની એક દીકરી છે. કંઇક વાત નીકળતા મિત્રપત્ની  ડો. દર્શનાએ કહ્યું,

‘ ગયા વરસે ક્રીસમસ ઉપર હું કોલ ઉપર હતી. તેથી પ્રાચીના ટીચર માટે ગીફટ લેવા નહોતી જઈ શકી.તો ક્રીસમસના અનુસંધાનમાં  ટીચરે બીજા બધા બાળકોને કાર્ડ આપ્યા. ફકત મારી દીકરીને  ન આપ્યું. કેમકે તેણે ગીફટ નહોતી આપી.

છ વરસની પ્રાચીને  અપમાન લાગ્યું. તે ઘેર આવીને રડી પડી કે ટીચરે મને કેમ ગીફટ ન આપી ?

ડો. દર્શનાને ખૂબ ખરાબ લાગ્યું. કે કદાચ હું સમયસર ગીફટ ન મોકલી શકી તો નાના બાળક સાથે આવું કેમ કર્યું ?

તેણે સ્કૂલના પ્રીન્સીપાલને આ વાત કરી.અને પરિણામ..?

આજે પણ પ્રાચી સાથે રોજ રોજ ઓરમાયું વર્તન થાય છે અને પ્રાચી રોજ સવારે સ્કૂલે નથી જવું ની રટ લગાવે છે.

ડો.દર્શના અફસોસ કરતા કહે છે કે કાશ ! મેં ટીચરની ફરિયાદ કરવાની ભૂલ ન કરી હોત.

કોઈ ટિકા ટિપ્પણ કર્યા સિવાય જે વાત થઈ એ એમ જ મૂકું છું.

આજનો અનુભવ..4

ગયા અઠવાડિયે એક મિત્રને ઘેર જમવા ગયા હતા. મિત્રના દાદીમા પહેલી વાર અમેરિકા એક મહિના માટે આવ્યા હતા. દાદીને અમેરિકા બતાવવાની હોંશથી એણે મમ્મી, પપ્પા સાથે દાદીમાને પણ ખાસ તેડાવ્યા હતા.

મેં હસતા હસતા દાદીમાને પૂછયું,

‘ બા, મજા આવે છે અમેરિકામાં ? ગમે છે ?

ગામડેથી આવેલા માજીએ ઉભરો ઠાલવ્યો.

“ ન મળે દેવ દર્શન, ન મંગળા આરતી. બાથરૂમમાં ના’વા ઘૂસીએ તો માલીકોર મોટી મોટી કુંડિયું. માંય ગરવું કેમ ? આવી કૂંડિયું ન નખાવતા હોય તો.

 પાડોશમાં કોણ રે છે એની યે ખબર ન પડે. બાઈ આવું તે કંઈ હોતું હશે ? પેલો સગો તો પડોશી જ કેવાય ને ?

અને આ મારો ધવલિયા કોઇ દિ ઘેર પાણીનો ગલાસ નો’તો ભર્યો અને અહીં વહુના રાજમાં રોજ રાતે ઠામડાં ઘસે છે.’

માજીની વાતો તો ઘણી લાંબી ચાલી. અમે બધા હસતા રહ્યા. મજા પડી માજીની વાતો સાંભળવાની..

 

પ્રિયની પ્રતીક્ષામાં..

 

હંસના મના હૈ..

 

પ્રિયની પ્રતીક્ષામાં…

હે પ્રિય,

આંખમાં આવકારનું આંજણ આંજી, હૈયામાં આસ્થાનો દીપ જલાવી,મેઘની રાહ જોતા ચાતકની જેમ હું તારી પ્રતીક્ષા કરી રહી છું. પ્રિય,તું આવીશને? તારા ઇંતજારમાં નયનો બિછાવી,તારા પુનિત પદરવ સાંભળવા મારા કાન નહીં, મારા અસ્તિત્વનો પ્રત્યેક અણુ અધીર બની ગયો છે.મારી આશાભરી આંખો રસ્તા પર દૂર દૂર સુધી દોડતી રહે છે. તારી એક ઝાંખી કરવા માટે હું જલ બિન મછલીની જેમ તડપી રહી છું.તારી ફકત તારી પ્રતીક્ષામાં જન્મજન્માંતરથી હું ઝૂરતી રહી છું તારા માટે . પ્રિય, તારા માટે

હે પ્રિય, તારા વિરહમાં, તારી પ્રતીક્ષા કરતા કરતા  મેં અનેક કાવ્યો લખી નાખ્યા. જેના કરૂણરસથી દ્રવિત થઇને ભીની થયેલ આંખો વડે કડક વિવેચકોને પણ તે કાવ્યોના વખાણ લખવા પડયા.  કદાચ ટૂંક સમયમાં એ પ્રતીક્ષા કાવ્યનો એકાદ સંગ્રહ પણ થઇ જાય અને તેને બેચાર નાના મોટા એવોર્ડ મળવાની શકયતા પણ નકારી શકાય નહીંજોકે એમ તો સમયાંતરે તારા અદભૂત  મિલનનું સન્નિધ્ય પણ મને મળતું જ  રહે છે. તેનો મારે સહર્ષ સ્વીકાર કરવો રહ્યોમિલન પછી વિરહ અને ઇંતજારપ્રતીક્ષાના અગાધ મહાસાગરમાં હું વારાફરતી હિલોળા લેતી રહુ છું.

હે પ્રિય,તારું મિલન મને પરમ આનંદની અનુભૂતિ કરાવે છે.આનંદરસના મોજા પર સવાર થઇને મારી ઉર્મિઓ છલકતી રહે છે.  દૂર દૂરથી તારા દર્શનની ઝાંખી થતા  જ  હું ગાઇ ઉઠું છું.

 આને સે ઉસકે આઇ બહાર, જાને સે ઉસકી જાયે બહાર.. બડી મસ્તાની હૈ મેરી મહેબૂબા..મેરી જિંદગાની હૈ મેરી મહેબૂબા..આવું કોઇ ગીત પણ હું ગણગણી ઉઠું છું. આમ જીવનના અદભૂત આનંદરસનું પાન કરાવવા બદલ હે પ્રિય,હું તારી ઓશિંગણ છું.

હે પ્રિય, તો કયારેક અચાનક તું તારા  અણધાર્યા, આકસ્મિક, અણચિંતવ્યા વિરહથી મને કરૂણરસના ઘેરા મહાસાગરમાં ડૂબાડી , જીવનના સૌથી અમૂલ્ય રસ, કરૂણ રસનો પરિચય, અનુભવ કરાવી આપે છે.

( અલબત્ત એ કરૂણ રસ પછી રૌદ્ર રૂપ ધારણ કરીને ઘરના અન્ય સભ્યોને  રૌદ્ર રસનો અનુભવ કરાવી જાય  એ અલગ વાત છે. )

બાકી દરિયામાં યે ભરતી ઓટ છે, તો માનવજીવનમાં મિલનના માધુર્ય પછી વિરહની વેદના હોય ને? મહાન વેદના સાથે કાયમનો અતૂટ નાતો બંધાવી આપવા માટે હે પ્રિય,હું તારી ભવોભવની ઋણી છું ને રહીશ..અને વિરહની મારી ગઝલો તો હવે વિશ્વમાં પ્રખ્યાત થવા માંડી છે.શુધ્ધ વેદનાની શાહીમાં ઝબોળાઇને લખાયેલ કાવ્યોમાંથી ટપકતા કરૂણરસથી ભલભલા કઠોર હ્રદયો મીણની જેમ પીગળી ગયા છે.હે પ્રિય, માટે હું તારો આભાર માનું એટલી કૃતઘ્ન..કે નિર્દય તો હું થઇ શકું ને?

અને મિલન અને વિરહ વચ્ચે વહેતી પરમ ઇંતજારપ્રતીક્ષાની પુનિત ..પરમ પળોનું તો કહેવું શું ? કોઇએ કહ્યું છે કે

 ”પ્રાપ્તિ કરતા પ્રયત્નનો આનંદ વધુ હોય છે…”  જોકે મને તો કયારેય સાચું નથી લાગ્યું. તારી પ્રાપ્તિનો જે અદભૂત આનંદ છે હું કેમેય જતો કરી શકું તેમ નથી .

પણ પ્રિય, મારી તને એક વિનંતિ છેઆજીજી છે કે પ્રતીક્ષાની પળો મહેરબાની કરી હવે બહુ લંબાવીશ નહીં. મારી ધીરજનો..દોર ,આશાનો તંતુ, પતંગની જેમ કપાઇ જાય, તૂટી જાય, બટકી જાય.. પહેલા હે પ્રિય,તું આવીશને ? મારાથી તારો વિરહ હવે સહન નથી થતોનથી થતો

પ્રતીક્ષાની પળો મને પરમની સમીપે પણ લઇ જાય છે એની ના નહીં.તારી પ્રતીક્ષામાં મારા બે હાથ અનાયાસે ઇશ્વરને જોડાઇ જાય છે. રીતે જીવનના બીજા એક અમૂલ્ય રસ..ભક્તિરસનો પણ તેં મને લાભ આપ્યો છે.
જોકે ભગવાનના દર્શન કરતીવખતે પણ મારા મનમાં તો તારું રટણ હોય છે..એનો સ્વીકાર મારે ખાનગી ધોરણે પણ કરવો રહ્યો.

હે પ્રિય, તારો ઇંતજાર કરતી હું અનિમેષ નયને આવતી જતી દરેક વ્યક્તિને નીરખી રહું છું.કાલિદાસના કયા મેઘ સાથે હું તને સંદેશો પાઠવું ? યે મને સૂઝતું નથી. આવતી જતી દરેક વ્યક્તિમાં તારા દર્શન કરવાની મને તડપ જાગે છે. મારા અસ્તિત્વનો પ્રત્યેક અણુ  તીવ્ર આતુરતાથી તને ઝંખી રહે છે.

હે પ્રિય તું આમ કઠોર શા માટે થાય છે ? તારી ઉપર ગુસ્સો કરવાની મારી હિંમત કે શક્તિ નથી . અને મારી મજબૂરી  તું બરાબર જાણે છે, સમજે છે. પ્રિય,  તું ખૂબ સારી રીતે જાણે છે કે તારા વિના મારી જીવનનાવ સરળતાથી આગળ ચાલી શકે તેમ નથી .

પણ હે પ્રિય,મારા મજબૂર પ્રેમથી મગરૂર થઇને એનો તું ગેરલાભ ઉઠાવીશ. તારી દરેક શરત મને મંજૂર છે. મને તારાવિના નહીં ચાલે એનો આજે  હું  અહીં જાહેરમાં સ્વીકાર કરું છું. મિથ્યા જગતમાં તારા વિના મારે બધું મિથ્યા છે.  

“ તારા વિના મને જગ લાગે ખારો રે….” મીરાબાઇની જેમ હું યે ગાઇ શકું તેમ છું.

તારો વિરહ મને જેટલી અપસેટ કરી નાખે છે. તેટલુ અપસેટ બીજુ કોઇ કરી શકતું નથી. તારા વિરહનો પ્રતાપ મારા જીવનની એક એક ક્ષણમાં સંકળાયેલ છે,તાણાવાણાની જેમ વણાયેલ છે.હું બધું યે સહન કરી શકુ છુ. જો એક તારો સાથ મળે તો….

બાકી તો યે દુનિયા અગર મિલ ભી જાયે તો કયા ?”

ના,ના, હે પ્રિય, હવે ઇંતજાર સહન નથી થતો. અને

ઇંતજારકે એક એક પલકા બદલા લૂંગી

એમ પણ હું નથી કહી શકતી.પ્રેમમાં બદલાની ભાવના તો પામર લોકો રાખે.  એવો કુવિચાર મારા દિલમાં કેમ પ્રવેશે?

 

જોકે અનેક કુવિચારો પ્રવેશે તો છે પણ છતાં  કંઇ કરી શકું તેમ નથી..)

 

પણ હે પ્રિય, હવે તું મને વધુ તડપાવીશ નહીં. જીવનના ઘણા રસોનો વારંવાર અનુભવ કરાવવા બદલ હું તારી ઋણી છું ને રહીશ. લાગણીઓના લાખ લબાચાથી લથપથ થયેલી  હું અત્યારે, પળે પણ તારી પ્રતીક્ષામાં તરફડી રહી છું. જળ વિનાની માછલીની જેમ ટળવળી રહી છું તારા વિરહમાં તારા પરનો ગુસ્સો ઘરની દરેક વ્યક્તિ પર અનાયાસે મારાથી નીકળી જાય છે. તારી ગેરહાજરીમાં મારા રૌદ્રરૂપના દર્શન ઘરમાં બધાને થાય છે. માટે હે પ્રિય,મને આમ તું વિરહવેદનામાં તડપાવીશ નહીં.કવિવર ટાગોરની પરમને પામવાની જે ઝંખના ગીંતાજલિમાં વ્યકત થઇ છે.એટલી ઉત્કટતા..પ્રબળ ઝંખના હું તારા માટે અનુભવી રહી છું.

તારા માટેના મારા પ્રેમના પુરાવા તો મારા ઘરની દરેક વ્યક્તિ આસાનીથી આપી શકશે.

પ્રિય, તો હવે તો તું મને તડપાવીશ નહી ને? પ્લીઝ

એક તું ના મિલી..સારી દુનિયા મિલે ભી તો ક્યા હૈ?” દુનિયા તો મારી પાસે છે..જરૂર છે ફકત તારી અને માત્ર તારી . કયારેક કયારેક તું તારી ઝલક દેખાડી જાય છે અને દિવસ મારા માટે ઉત્સવ બની જાય છે. કેમકે સામાન્ય રીતે દિવાળ, હોળી કે કોઇ પણ ઉત્સવ, તહેવારમાં તારા દર્શન દુર્લભ હોય છે. અને તારા વિના મારો દરેક તહેવાર વાંઝિયો બની જાય છે. એની શું તને જાણ નથી ? તારું આવવું, તારું દેખાવું એ મારે માટે અવસર બની રહે છે. મારે માટે તો  તારી ઉપસ્થિતિ પરમ ઉત્સવનું ટાણુ.   મારો તહેવાર.  બાકી પ્રિય,તારા વિનાના ઉત્સવો મને હમેશા ફિક્કા લાગ્યા છે. (અને બીજાને પણ ફિક્કા લગાડયા છે.. જુદી વાત છે.)

વિનંતિઆજીજી હું હમેશા તને કરતી રહી છું.

અરજી અમારી સુણજો પિયુજી….,આવજે તું મારા ધામમાં…”

પણ રે નિર્દય ,મારી અરજી તે હમેશા નિષ્ઠુર બનીને ફગાવી છે..

દુનિયા રૂઠે તો ભલે રૂઠે,પણ તું ના રૂઠીશ મારા પ્રિય…” આ ક્ષણે પણ હું એ ગીત ગાતી તારા આવવાની દિશામાં નજર નાખતી બેઠી છું. મનમાં આશંકાનો ઓથાર છે.આજે તો તું આવીશ ને ?

અરે, મારી પ્રાર્થના ફળી કે? દૂરદૂરથી તારી ઝાંખી મને થઇ રહી છે.તારા પદરવને હું આટલે દૂરથી યે ઓળખી લઉ છું. મને તારા ભણકારા સંભળાઇ રહ્યા છેઓહ.. આખરે તું આવી. મારી અરજી સ્વીકારાઇઅને તું આવી. બસ બસ હવે આનંદના અતિરેકમાં મારાથી આગળ નહી લખી શકાય.

આજ મારે આંગણે પધારશે મા ચંપાવાળી.. એ મારા વાલાજી આવ્યાની વધામણી રે…

એના દર્શન માત્રથી હરખાતું હૈયુ  કેવું કેવું ગાઇ ઉઠયું છે નહીં ?

હાશ ! દોસ્તો, અંતે મારી કામવાળી બાઇ, મારી એકની એક કામવાળી.. ચંપા આવી ખરી !

 

આજ મારે આંગણે સોનાનો સૂરજ ઉગ્યો ખરો.  વધામણા..વધામણા. એને ચોખાથી વધાવું કે કંકુના છાંટણાં છંટાવું ?

મિત્રો,તમે તો એની પ્રતીક્ષા કરતા કરતા નથી વાંચી રહ્યા ને?

દોસ્તો, ચિંતા કરશો..જે લેખ બે વાર વાંચશે તે સૌને મને ફળ્યા તેમ  જરૂર ફળશે.

 

 

સમસ્યા સંક્રાન્તિકાળની..

મારા પુસ્તક સાસુ વહુ ડોટ કોમમાંથી..

સ્ત્રીના..કેટકેટલા સ્વરૂપો…તેમાં સૌથી પ્રેમાળ..પાવન સ્વરૂપ એટલે સ્ત્રીનું માતૃસ્વરૂપ…એક મા કે એક દીકરી તરીકે સ્ત્રી હંમેશા પ્રેમાળ જ હોય છે. એ સહજ સ્વીકારાયેલી વાત છે. પરંતુ એ જ સ્ત્રી જયારે સાસુ કે વહુ બને છે ત્યારે એ પ્રેમ, એ લાગણીનું ઝરણું બંનેમાંથી કયાં અદ્ર્શ્ય થઇ જાય છે..એ જલદી સમજાતું નથી. કયું રસાયણ બંનેને બદલી નાખે છે ?

એક પ્રેમાળ મા, કઠોર સાસુ કેમ બની જાય છે કે દીકરીનો વહાલનો દરિયો ખારો કેમ બની જાય છે ? કયા સંજોગો..કઇ પરિસ્થિતિ..કયું અજ્ઞાત તત્વ બંનેમાં બદલાવ લાવે છે..એના કારણો..પરિણામો કે ઉપાયોની શોધ થઇ શકે તો ઘણાં અનિષ્ટ પરિણામોથી બચી શકાય. આ એક સંબંધ સમાજની સૂરત બદલી શકે…આ એક સંબંધને મહેકાવી શકાય તો સમાજમાં વૃધ્ધાશ્રમોની આવશ્યકતા ન રહે. એક સ્ત્રી જો બીજી સ્ત્રીને સમજી શકે…તો આનો ઉપાય અશકય નથી જ..એમ માનું છું. જોકે દરેક વાતની માફક અહીં પણ તેર મણનો “તો “ આડો આવે છે..જેને હટાવવો કઠિન બની રહે છે.

કોઇ પણ ઘરમાં લગ્નપ્રસંગ આવે ત્યારે બંને પક્ષે તેની અનેક તૈયારીઓ થતી રહે છે. પરંતુ કોઇ પક્ષે માનસિક તૈયારી થતી નથી. ખાસ કરીને દીકરી..જે વહુ થવાની છે..અને મા જે સાસુ થવાની છે તે બંનેએ પોતાની માનસિકતા અંગે વિચાર કરવો જોઇએ…એમ મને તો લાગે છે. બની શકે કોઇને આ વાત હાસ્યાસ્પદ લાગે..કોઇને તુચ્છ કે વેવલી વાતો લાગે..કોઇને અર્થહીન જણાય..પરંતુ મને તો બહું પ્રામાણિકતાથી લાગે છે કે આજના સમયમાં આવી કોઇ તૈયારી ખૂબ જરૂરી છે. હું જાણું છું..આ કંઇ ધારીએ છીએ તેટલી સહેલી વાત નથી જ. પરંતુ જો બંને પક્ષે નિષ્ઠા હશે તો એ અશકય પણ નથી જ.
સાસુ, વહુના સંબંધોમાં બદલાવની આવશ્યકતા એ આજના સમયની માંગ છે.આ સંબંધને એકવીસમી સદીના વાતાવરણને અનુલક્ષીને એકવાર ફરીથી મઠારવાની જરૂર છે.
કારણ એટલું જ કે પહેલાના જમાનામાં સ્ત્રીનું સ્થાન મોટે ભાગે ઘરમાં જ હતું. કુટુંબમાં તેનું ખાસ કોઇ આર્થિક યોગદાન નહોતું. પુરૂષ કમાય અને સ્ત્રી ઘર ચલાવે..એ સહજ હતું. પરિણામે આજના જેવા પ્રશ્નો ઉપસ્થિત થતા નહીં..કે પ્રમાણમાં ઓછા થતા.. આજે પરિસ્થિતિ બદલાઇ છે. છોકરી વધારે ભણતી થઇ છે, કમાતી થઇ છે. બહારની દુનિયામાં એણે પ્રવેશ કરી લીધો છે. ત્યારે સ્વાભાવિક રીતે જ એ પોતાના અધિકાર વિશે જાગૃત બની હોય. અને જયારે એ અધિકાર ન મળે ત્યારે એનું મન વિદ્રોહ કરી ઉઠે છે કે એ ગૂંગળાઇ રહે છે.
આ ક્ષણે હીરાબહેન પાઠકના એક સુંદર કાવ્યની પંક્તિઓ મનમાં રમી રહી છે.

“ હવે તો માળામાંથી ઊડું !
બસ, બહું થયું
કયાં લગી આમ ભરાઇ રહેવું ?
સાવ ઘરકૂકડી !

આ જ કાવ્યમાં હીરાબહેન પાઠક આગળ કહે છે

હા, માળામાં છે
મારા સુંવાળા સુખ શાંતિ,
પણ આ દૂરનું આકર્ષણ
તો છે આભ,
મારી ગતિ હવે એ જ સન્મતિ,
હું જીવું મારા વતી..
પાંખોમાં વિધ્યુત સંચાર
અડધા ચરણ માળામાન્હ્ય,
અડધા કેવા ઉંચકાય!
ચંચુ ને ચક્ષુ આભે ધાય
કરું ગતિ ઉતાવળી
આ હું ઊ…..ડી ચલી! “

એક પગ ઘરમાં અને બીજો બહાર જવા તત્પર..દ્રષ્ટિ વિશાળ ગગન તરફ..
આવા સંક્રાંતિકાળે પ્રશ્નો તો આવવાના જ. એ પ્રશ્નના સાચા જવાબ શોધવાની આ આપણી જાગૃત મથામણ બની રહેશે.
એક ચિનગારી જલી શકે અને વધારે નહીં તો ચપટીક ઉજાસ ફેલાઇ શકે તો પણ ઘણું. સાસુ, વહુના સંબંધોને શકય તેટલા મીઠાં બનાવી એક સ્વસ્થ કુટુંબના અને એ દ્વારા એક સ્વસ્થ સમાજના નિર્માણમાં સહભાગી થવાનો આ એક સંનિષ્ઠ પ્રયાસ માત્ર.
હું તો ઇચ્છું.. આપણી સાસુ, વહુની આ સહિયારી યાત્રામાં અનેક લોકો સહભાગી થાય. અને આ યાત્રા ફકત આપણા બેની ન બની રહેતા સહુની સહિયારી બની શકશે તો વધારે આનંદ થશે.
આ ક્ષણે સઘળી આશંકાઓથી મુકત..કોઇ જ પૂર્વગ્રહો સિવાય ખુલ્લા દિલથી તને આવકારવાની તૈયારી સાથે……

સાસુમા..સાસુ +મા

ખોવાયેલા સ્મિતની શોધ..

ખોવાયેલા સ્મિતની શોધ

 

ફાડી નથી શકાતું પાનું વીત્યા વરસોનું 
મનને છે કેવું ઘેલું, જર્જરિત જણસનું ?


શૈશવમાં સ્વજનો અનેક વાર એક પ્રશ્ન પૂછતા, ‘ બેટા, મોટા થઇને તારે શું થવું છે ? “ ત્યારે મનમાં આવે એવા જવાબ હું આપી દેતી. દરેક વખતે સાવ જુદો જવાબ આવતો. આજે ક્ષણે વિચાર આવે છે કે હવે કોઇ પૂછે કે તારે શું થવું છે ? તો મારો જવાબ શું હોય ?
બની શકે અસંખ્ય લોકોની જેમ મારો જવાબ હોય કે મારે ફરી એકવાર બાળક બની જવું છે. વરસતા વરસાદમાં કાગળની હોડીઓ તરાવવી છે, હાઇડ એન્ડ સીક નહીં પણ થપ્પો દાવ, લાકડા દાવ ,લંગડી, સાતતાળી રમવા છે. મોબાઇલની રમતોમાં નહીં પણ શેરીની સહિયારી રમતોમાં ખોવાવું છે. છાનામાના સંતાઇને આંબલીના કાતરા ખાવા છે, લાલ ચટ્ટક ચણીબોર જાતે તોડીને, એમાં મરચું, મીઠું નાખીને આરામથી આરોગવા છે,અથાણાની સૂકાતી હળદર મીઠાવાળી કેરીના ચીરિયા કોઇ જુએ એમ ઉપાડીને ભાગવું છે અને દોસ્તો સાથે વહેંચીને ખાવા છે. બે મોટા ચોટલા આગળ ઝૂલાવી, તેમાં મોગરાના મઘમઘતા ફૂલની વેણી ગૂંથી બહેનપણીઓ સામે રોફ મારવો છે. પેપર ડીશમાં નહીં છાપાના કાગળમાં બે આનાની ભેળ લઇને દોસ્તારો સાથે ઝાપટવી છે. એવું તો કેટલું યે કરવું છે. પણ હવે કોઇ પૂછતું નથી કે તારે શું બનવું છે


કોઇ પૂછે કે પૂછે , પણ અનાયાસે શૈશવની કુંજગલીમાં ઘૂમવાનું ભાગ્ય ફરી એકવાર મળ્યું ત્યારે આજનો લ્હાવો લીજિયે, કાલ કોણે દીઠી છે ની જેમ લહાવો કેમ ચૂકાય ? અંતર દાબડીમાં તળિયે છૂપાઇને બેસેલા સમયની ક્ષણોનો ઘૂઘવાટ આજે પણ ભીતરમાં એવો અકબંધ પડયો છે એનું ભાન જયારે ફરી એકવાર અહીં ગુજરાતમાં આવવાનું થયું ત્યારે અનાયાસે થયું. અને ખૂલ જા સિમસિમ કરતા મનના સઘળા યે આગળિયા ફટાક દેતા ખૂલી પડયા. એમાંથી હરખઘેલી બનીને કૂદી પડી ખળખળ કરતી વહી ગયેલી ક્ષણો. આજે ક્ષણનો સાદ કોઇ આયાસ સિવાય શબ્દ ઝરણું બની વહી રહ્યો છે પાનાઓમાં


વરસો સુધી ધરાઇને બંગાળના ઉપસાગરના ઘૂઘવતા મોજાઓના નાદને ઝિલ્યા પછી ફરી એક વાર અરબી સમુદ્રને ભેટવા, એનાથી ભીંજાવા ગુજરાતમાં પહોચાયું એનો આનંદ, રોમાંચ તન મનને ઉત્સાહથી છલકાવી રહ્યો છે. ગુજરાત અને એમાં પણ વહાલા વતન, જન્મભૂમિ પોરબંદરના અંજળ પાણી હજુ ખૂટયા નથી, હજુ એના દાણા પાણી નસીબમાં લખાયા છે એનો અહેસાસ થઇ રહ્યો છે. ગુજરાતમાં આવવાનું તો ઘણાં સમયથી વિચારાતું હતું, જોરશોરથી ગાજતા હતા પણ એમાં દૂર દૂર સુધી કયાંયે સૌરાષ્ટ્ર, પોરબંદરનું તો શમણું યે નહોતું આવ્યું. પણ જીવનમાં અનેક વાત કલ્પના બહારની બનતી રહે છે ને ? સમયે કરવટ બદલી અને અમે અચાનક.. સાવ અચાનક આવી ગયા મારી જન્મભૂમિમાં જે હવે બની છે અમારી કર્મભૂમિ


ભીતરમાં શબ્દો ગૂંજી ઉઠે છે..
એક પુરાના મૌસમ લોટા,યાદભરી પૂરવાઇ ભી


મહિના પહેલાનો જન્મભોમકાનો પહેલો દિવસ.. પૂરા ચાર દાયકા, ચાલીસ વરસ પછી વતનની ધરતીમાં પ્રવેશીએ ત્યારે કેવી અનુભૂતિથી મન ભર્યું ભર્યું બની રહે ?

આંખો ચકળવકળ બનીને ચારે તરફ ફરતી રહે. શું બદલાયું છે અને શું નથી બદલાયું એના લેખા જોખા મનમાં અનાયાસે ચાલતા રહે. આંખો કશુંક જૂનું શોધવા ઝંખી રહે. જૂના દ્રશ્યો પણ નવા વાઘા પહેરીને સામે આવે ત્યારે આશ્વર્ય ચકિત બનીને જોઇ રહેવા સિવાય શું બીજું શું થઇ શકે ? મારી આંખોમાં પણ શૈશવ સમું વિસ્મય અંજાઇ રહે છે. ઘણું બદલાયું છે. અલબત્ત બદલાયું છે એનો અફસોસ થયો. બલ્કે ગૌરવ અનુભવ્યું કે ના, મારું શહેર પણ સમયની સાથે પરિવર્તન પામ્યું છે ખરું. સમયથી પાછળ કે પછાત નથી રહી ગયું. પ્રગતિ ભણી પાપા પગલી તો જરૂર ભરી છે. બહું દોડયું નથી પણ ચાલ્યું જરૂર છે એની ઝાંખી ચારે તરફ જોવા મળી રહી છે. જે બદલાય નહીં કાળની ગર્તામાં વિલીન થઇ જાય. પણ મારું શહેર તો ખાસ્સું બદલાયું છે. અલબત્ત હજુ મોલ કે મલ્ટી પ્લેક્ષ કલ્ચર વિકસ્યું નથી. પણ ફકત મોલ કે મલ્ટી પ્લેક્ષ થીયેટર શું બદલાવની સાબિતી છે ?

 

કેટકેટલા દ્રશ્યો પરિવર્તનની એંધાણી આપી રહ્યા છે ! જે ગલીઓમાં અસંખ્ય વાર ઘૂમી હતી ગલી આજે અપરિચિતની જેમ મારી સામે તાકી રહી છે. એની આંખોમાં કયાંય ઝાંખો પાંખો ઓળખાણનો અણસાર સુધ્ધાં નહીં ? જોકે એમાં એનો કોઇ દોષ પણ કેમ કાઢી શકાય ? એણે તો જોઇ છે ટચુકડું ફ્રોક પહેરીને ઘૂમતી એક નાદાન છોકરી, એની ઓળખાણ તો છોકરી સાથેની. પ્રૌઢ સ્ત્રીને ગલીઓ કયાંથી ઓળખવાની ? જાણવા છતાં મનમાં થોડું ઓછું તો જરૂર આવી જાય છે. આંખમાં ભીના ભીના વાદળ તરવરવા લાગે છે


ત્યાં તો..ના, ના , બેન એમ મનમાં ઓછું આણીએ..અમે છીએ ને તને હોંકારો દેવા.
એકાદી જૂની શેરીમાંથી ટહુકો ફૂટી નીકળે છે અને મારે રોમ રોમ જાણે દીવા પ્રગટે છે. મન વરસો કૂદાવીને શૈશવનો મધમીઠો રોમાંચ માણવા તલપાપડ બની ગયું. થોડું જૂનું પણ હજુ અડીખમ ઉભું છે એનો આનંદ પણ કયાં ઓછો છે ? ચાલીસ વરસ પહેલાની જૂની દુકાન પરના બોર્ડમાં હજુ પણ શબ્દો દેખા દે છે અને મારે માટે તો જાણે શબ્દે શબ્દે ઝિલમિલ દીપ પ્રજવલી ઉઠે છે


આમ પણ નથી તેની વાત છોડીને , જે છે તેનું સુખ માણવું તો જીવન કહેવાય ને ? ન્યાયે જે થોડા જૂના સંભારણાઓ બચ્યા છે એનો આનંદ માણી રહું છું.


જઇને વતનમાં એટલું જોયું અમે મરીઝ
મોટા બની ગયા છે બધા બાળપણના દોસ્ત્..


જોકે મારે મરીઝની જેમ એવો અફસોસ નથી કરવાનો કેમકે શૈશવના કોઇ દોસ્ત હવે અહીં છે કયાં


અમને મળેલા કોલોનીના ઘરમાં હજુ કલરકામ અને એવું બીજું નાનું મોટું ઘણું કામ ચાલતું હતું તેનો પરોક્ષ લાભ  થયો. કેવી રીતે ?

ઘૂઘવતા સમુદ્રની સામે વરસોથી અડીખમ ઉભેલા રાજમહેલ જેવા દીસંતાવીલા”  જેના પગથિયા ઉતરચડ કરવાની સ્પર્ધા શૈશવમાં અનેક વાર કરેલી વીલામાં અત્યારે એક બે મહિના માટે અમારો મુકામ ગોઠવાયો.

 

મારે માટે   કંઇ ઓછા રોમાંચની વાત છે ? મને તો હજુ એક શમણાં જેવું ભાસે છે. ટચુકડું ફ્રોક પહેરીને, જે પગથિયા કૂદતા હતા પગથિયા છે ? વીલા ત્યારે રાજમહેલ બનીને અમારી કલ્પના સૃષ્ટિમાં વિહરતા. મસમોટા દેખાતા મહેલ અંદરથી કેવા હશે તેની માત્ર કલ્પના કરેલી. કોઇ દિવસ એમાં રહીશું એની કયાં ખબર હતી ? વાહ નસીબ ! ભાગ્યની બલિહારી કે બીજું કંઇ ?

 

અહીં ઘૂઘવતા સમુદ્રની સામે, ડૂબતા સૂર્યનારાયણની સાખે પપ્પાએ અનેક વાર ગાયત્રી મંત્રના જાપ કરાવ્યા હતા.આજે પણ મનમાં આપોઆપ જાપ ચાલુ થઇ ગયો. કદાચ પરમ લોકમાંથી પપ્પા સાંભળે તો કેવા ખુશ થાય ! મન જાણે કેવી યે આસ્થાથી છલોછલ થઇ ઉઠયું.
વીતેલા વરસોની ભરતી હજુ ભીતરમાંથી કયાં ઓસરી છે


દરિયાના મોજા સામે બાથ ભીડતા કાળમીંઢ ખડકોને શૈશવમાં અનેક વાર દોડી દોડીને કૂદાવ્યા હતા. આજે આધેડ ઉંમરે, જીવનના પડાવે ધીમે ધીમે સાચવીને એક એક ડગ ભરીને ઉતરી રહી છું ત્યારે મારી અંદર સૂતેલી છોકરી મને આશ્વર્યથી નીરખી રહી છે. કદાચ મારી ઉપર હસી રહી છે.

 

‘જો, કેવી ભાગતી હતી. “ બેટા, ધીમે ધીમેમાબાપ એમ બૂમો પાડતા હતા ત્યારે એમનું કહ્યું કદી માન્યું હતું ? આજે વગર કહ્યે ગતિ પર બ્રેક લાગી ગઇને ? ‘

 

હા, સમય ભલભલાની ગતિ પર બ્રેક લગાવી દે છે. સત્યથી હું બાકાત કેમ રહી શકું ?
પણ જે બ્રેક લાગી છે તે તો પગની ગતિ પર . મનની ગતિ પર કાળ પણ જલદીથી બ્રેક લગાવી શકતો નથી. આજે મારા પગ ધીમા પડયા છે , એની ગતિ ચોક્કસપણે ધીમી પડી છે પણ મનની ગતિમાં કોઇ ફરક કયાં પડયો છે ? કેટકેટલા દ્રશ્યો નજર સામેથી પસાર થઇ રહ્યાં છે. સમયની સાથે દરેક વસ્તુને ઘસારો લાગે છે. અનેક રંગો અતીતની ગર્તામાં ઝાંખા પડતા જતા હોય છે. પણ મનના રંગોને જલદી કાટ નથી લાગતો. ભીતરમાં દ્રશ્યો આજે પણ એવા સદા બહાર


મારી વરસો જૂની ચોપાટીએ હજુ ખાસ કોઇ નવા શણગાર સજયા નથી. વીલાનો પણ લીલો રંગ આજે યે જળવાયો છે. મરીનાનું એજ ભેળ હાઉસ હાઉકલી કરી રહ્યું છે. પણ હવે એમાં ભેળને બદલે પીઝા અને પાઉંભાજી મળે છે. જયાં બેસીને દર રવિવારે ભેળ ખાધી છે ત્યાં પીઝા ખાવાનું મન થયું. પતિદેવના કહેવા છતાં ધરાર ખાધા સિવાય પગથિયા ઉતરી ગઇ. સહજતાથી બધા પરિવર્તન સ્વીકાર્યા પછી પણ ક્ષણે, જગ્યાએ મન જાણે કેમ અવળચંડુ બની બેઠું. ના, અહીં પીઝા તો નથી ખાવા. આમ પણ મનના કારણ સાવ અકારણ હોય ને ? કયાંક વાંચેલી પંક્તિ મનમાં રમી રહે છે


મન મતવાલું માને શેણે ?
ઘાવ ઝિલે વજ્જ્રરના,
ને ભાંગી પડે એક વેણે..


ચોપાટીનો દરિયો છોડીને હવે અમારી કાર પૂ.બાપુના જન્મ સ્થળ તરફ દોડી રહી. ના, ના દોડી નહીં પણ ધીમી ગતિના સમાચારની જેમ ચાલી રહી. ડ્રાઇવરને ગાડી સાવ ધીમી ગતિએ ચલાવવાનું કહ્યું હતું જેથી કોઇ પણ દ્રશ્ય ચૂકી જવાય. આમ તો ચાલીને પગપાળા બધા રસ્તેથી પસાર થવું હતું પણ સાંજ થવા આવી હતી અને અધીરા મનને આજ ને આજ બધાને મળી લેવું હતું. પાછા સૂર્યદેવતા કંઇ મારે લીધે રોકાય એમ નહોતા. તો પોતાની કેસરિયાળી રંગ છટા વેરતા ઝડપભેર પશ્વિમ આકાશ તરફ દોડી રહ્યા હતા.
દેવ, ધીમા તપો..એમ નહીં પણ દેવ જરા ધીમા ચાલોએમ કહું તો પણ કંઇ મારી વાત થોડી સાંભળવાના ? મહાભારતના યુધ્ધમાં કૃષ્ણ ભગવાને તેના પ્રિય સખા અર્જુન માટે થઇને થોડી ક્ષણો વાદળમાં સૂર્યદેવને સંતાડી રાખ્યા હતા પણ મારું એવું ગજું, એવી પાત્રતા કયાં ?
શૈશવમાં કીર્તિમંદિરની લાઇબેરીમાંથી પહેલીવાર શબ્દોનો પરિચય પામી હતી. મને કેમ વિસરે રે ?    નાદાન ઉંમરે સમજાય કે સમજાય તો પણ કેટકેટલા પુસ્તકો વાંચ્યા હતા ! ગ્રન્થપાલ અનંતાબહેનનો ગૌરવર્ણો ચહેરો આજે પણ નજર સામે તરવરી ઉઠયો. અમુક દ્રશ્યો કાળના ઘસારાથી પર હોય છે


કીર્તિમંદિરમાં આજે વરસો પછી ફરી એકવાર પૂ.બાપુના ફોટામાં રેંટિયા સાથેના પ્રસન્ન હાસ્યને મન ભરીને માણી રહી. ઇતિહાસના પાનાઓમાં વાંચેલી ગાથા નજર સામે તરતી રહી. કેવા પુનિત દ્રશ્યો સર્જાયા હશે ? ક્ષણે..કેવા કેવા સંભારણાઓ..કેવા કેવા સંવાદો રચાયા હશે બધી વિભુતિઓ વચ્ચે ? કેવી ઐતિહાસિક ક્ષણો સર્જાઇ હશે ? કલ્પના માત્રથી મન અભિભૂત થઇ રહ્યું. ભર્યા ભર્યા મન સાથે સ્મરણોની કુંજગલીમાં એક ભીની લટાર માર્યા બાદ ત્યાં રાખેલા ચોપડામાં મનની સંવેદના શબ્દોમાં પણ ટપકાવી


માણ્યું તેનું સ્મરણ કરવું છે એક લ્હાવો..” 


ઢળતી સાંજ આંખમાં અઢળક યાદ આંજી રહી હતી. હવે અમારી સવારી ઉપડી સુદામા મંદિર તરફ. સુદામા મંદિર, કીર્તિમંદિર અને ચોપાટી ત્રણ તો પોરબંદરની આગવી ઓળખાણ છે. ( હવે એમાં સાંદિપનીનું નામ ઉમેરાયું છે. ) સુદામા મંદિરના ચોગાનમાં પહોંચતા સ્મૃતિઓના પારેવા ઘૂ ઘૂ કરી ઉઠ્યા. અહીં પાંચ પૈસાની જુવારના દાણા નાની નાની હથેળીમાં રાખીને બહેનપણીઓ સાથે કલાકો તપ કરીને ગભરુ પંખીડાઓની પ્રતીક્ષા કરી છે. અમારો વિશ્વાસ કરતા તે કદી અચકાયા નથી. ઘડીકમાં ખભ્ભા પર, તો ઘડીકમાં હાથ પર બેસીને જુવારનો દાણો લઇ ઝટપટ ભાગી જતા પારેવાઓ ક્ષણે પણ ભીતરમાં પાંખો ફફડાવી ઉઠયા. આજે કબૂતરો કયાંય દેખાયા નહીં. તે પંખીની ઉપર કોઇએ કદીક પથરો ફેંકી દીધો હશે કે શું ? તેથી તેઓ પણ અમારામાંથી, માનવજાતમાંથી શ્રધ્ધા ગુમાવી બેઠા છે કે શું ? અને એક વાર શ્રધ્ધા, વિશ્વાસ ગુમાવ્યા પછી તો..


રે રે શ્રધ્ધા ગત થઇ, પછી કોઇ કાળે આવે રે..


કલાપી આવું કોઇ અનુભવ પરથી ગાઇ ઉઠયા હશે ને ? સ્મૃતિઓ કિનારા વિનાના દરિયા જેવી હોય છે. કયારે, કઇ પળે ઉછળીને મોજારૂપે બહાર વિસ્તરશે કોણ કહી શકે ?


એક છાનો નિશ્વાસ નાખી અમે સુદામાના મંદિરમાં પ્રવેશ્યા. ખાસ કોઇ ફરક વર્તાયો. ભાવથી નમીને,પૌંઆનો પ્રસાદ લઇને હું તો દોડી..ભૂલભૂલામણીમાં.. વાહ..કેટકેટલી વાર ભૂલભૂલામણીમાં ફરી વળ્યા હતા. આજે પણ ફરી એકવાર એમાં ઘૂસ્યા. ઉમંગ અને ઉત્સાહથી, જરા યે અટવાયા સિવાય એમાંથી બહાર આવ્યા. સંસારની ભૂલભૂલામણીમાં અનેક વાર અટવાયા છીએ.પણ અહીં તો વિના વિઘ્ને પસાર થઇ જવાયું. શૈશવનો આનંદ ફરી એકવાર અંકે કરી હવે અમે ઉપડયા બજાર તરફ


ધીમી ગતિએ ચાલતી કારની બારીમાંથી કુતૂહલભેર રસ્તા પરના બોર્ડ વાંચતી રહી. અચાનક નજર એક બોર્ડ પર પડી. “ અરૂણ ફોટો સ્ટુડિયો..” 


યાદોની વાવના પગથિયે ટહુકા ફૂટી નીકળ્યા. ઓહ..માય ગોડ.. સ્ટુડિયો હતો.. જેમાં જિંદગીનો પહેલો ફોટો પડાવ્યો હતો.પપ્પા હોંશે હોંશે ત્યાં ફોટો પડાવવા લઇ ગયા હતા. દિવસે પહેલી વાર નાનકડા ચણિયા ચોલી પહેર્યા હતા. કે સાત વરસની ઉંમર.. વખતના ફોટોગ્રાફરના શબ્દો આજે પણ ભૂલાયા નથી.


બેટા, સરસ મજાનું હસવાનું. હસીએ ને તો ફોટો સરસ આવે.’
ઓહ..ફોટો સરસ આવવાનો ઉપાય આટલો સીધો સાદો અને સહેલો..!
હું તો ખડખડાટ હસી પડી હતી. અને ફોટો બહું મજાનો આવ્યો હતો એમ બધાએ એકી અવાજે કહ્યું હતું. આજે પણ જૂના આલ્બમમાં કેદ થયેલો ફોટો વાતની સાક્ષી પૂરે છે. બોર્ડ જોતાની સાથે અસ્તિત્વમાં જાણે કશુંક ઓગળી રહ્યું.

“ વહી ગયેલ કો ક્ષણ ઓગળે ,
ભીતર ભીના સ્મરણ ઓગળે”

ત્યારે સાવ સહેલો લાગતો ઉપાય જીવનના દરેક પડાવે એવો સહેલો નથી બનતો હોતો વાત અનુભવે સમજાવી છે પણ સાથે સાથે પણ અચૂક સમજાવ્યું છે કે ઉપાય જો કરી શકીએ, જીવનમાં સાચુકલું હસી શકીએ તો હમેશા સુંદર લાગીએ અને જીવનપથના અનેક વિઘ્નો આસાનીથી પાર કરી શકાય. જોકે કહેવું કે લખવું સહેલું છે, પરંતુ કોઇ પણ વાતનો અમલ જીવનમાં કયાં એટલો સહેલો હોય છે ? હસવા જેવી સામાન્ય વાત પણ જીવનમાં કેવી અઘરી બની ગઇ છે. માટે પણ સજાગ રહીને પ્રયત્ન કરવા પડે છે. જીવનની એક વિડંબના કહેવાય ને ? સહજ રીતે હસવાનું જાણે ભૂલાઇ ગયું છે.જે હસાય છે પણ પ્લાસ્ટીકિયું, ફોર્મલ સ્માઇલ..


ખોવાયેલા સ્મિતની શોધ મારે કરવી છે. મારી જૂની ગલીઓમાં.. મારી જન્મભૂમિ, ગાંધીના ગામમાં. ગાંધીજીના ગામનું ગૌરવ તો એને જરૂર મળ્યું છે પણ ગૌરવ જાળવવું તો ખાંડાના ખેલ. આજકાલ તો એવા ખેલનાર કયાં મળવાના ? પણ છતાં યે આશા ગુમાવવી કેમ પાલવે ? આશાની ઉજમાળી લકીર અને શ્રધ્ધાના તાંતણા તો જીવનના અવલંબનો..આજે નથી આવતી કાલે પણ નહીં હોય એવો નેગેટીવ વિચાર શા માટે


આખરે તો જીવનનું એક માત્ર સત્ય..


હસતે હસતે કટ જાયે રસ્તે, જિંદગી યૂં હી ગુઝરતી રહે.
ખુશી મિલે યા ગમ, દુનિયા ચાહે બદલતી રહે..


Published in navchetan

 

 

જીવન જયાંથી પુનઃ શરૂ થયું.

જીવન જયાંથી પુનઃ શરૂ થયું. ( નવચેતન દીપોત્સવી અંકમાં પ્રકાશિત લેખ )


લાગે છે જયારે જીવનમાં કંઇ બચ્યું નથી
જીવનની નવી શરૂઆત હોય છે. “ 


નવચેતન તરફથી દિવાળી અંકમાં લખવાનો વિષય મળ્યો. બહું ગમી ગયો.અને રઇશ મણિયારની ઉપરની પંક્તિ મનમાં રમી રહી. વિષયના અનુસંધાને જીવનકિતાબના પાના મનઃચક્ષુ સામે ફરફરી રહ્યાં. વીતેલા વરસોની હારમાળા એક પછી એક પસાર થતી રહી. જીવન પુનઃ કયાંથી શરૂ થયું ? ક્ષણે તો તંત્રીશ્રીનો મજાનો પ્રશ્ન મનને મૂંઝવી રહ્યો છે.
જીવનના છઠ્ઠા દાયકામાં પ્રવેશવાની ઘડી હવે બહું દૂર નથી. ત્યારે પાછળ વળીને જોઉં છું, તો મને પોતાને પણ આશ્વર્ય થાય છે. સાચું કહું તો ઇશ્વર કૃપાથી આજ સુધી જીવન મોટે ભાગે સીધી રેખા પર સરળતાથી વહ્યું છે. એવો કોઇ મોટો વળાંક, કોઇ મોટો સંઘર્ષ જીવનમાં આવ્યો નથી. હા, કદીક નાના, મોટા પ્રસંગો બનતા રહ્યા, એવા કોઇ પ્રશ્નો આવતા રહ્યાં જે પીડાની અનુભૂતિ કરાવી ગયા. પરંતુ જેને જીવનનો ટર્નીંગ પોઇન્ટ કહી શકાય, જે બિંદુથી સમગ્ર જીવન પલટાઇ ગયું હોય એવી કોઇ મોટી ઘટના તો જીવનમાં બની નહીં ? મને પોતાને પ્રશ્ન થાય છે. વિષય મળ્યો ત્યારે જાણે વાતનું ભાન થયું. આને ઇશ્વર કૃપા ગણું ? સદનસીબ સમજું કે કમનસીબ ?
દરેકના જીવનમાં આવો કોઇ ટર્નીંગ પોઇન્ટ આવતો હશે અને હું એક માત્ર એનાથી વંચિત રહી છું ? ફરી એકવાર જીવનયાત્રા પર નજર નાખું છું. અડધી સદી જેવડા જીવનમાં સાવ કશું બન્યું હોય એવું થોડું હોય
સૂર્યોદયની સાથે રોજ એક નવી સવાર ઉઘડે છે અને સાથે સાંપડે છે ઇશ્વરની કૃપા સમો અણમોલ એવો એક વધારે દિવસ..પળપળનું બનેલું એક નવું જીવન રોજ સવારે શરૂ થતું હોય છે પરંતુ આપણે એનો અહેસાસ કરી શકતા નથી. દુનિયામાં અનેક લોકો સૂતા પછી સવારે ઉઠી શકતા નથી , જીવનલીલા કયારે, કેવી રીતે, કઇ પળે સમાપ્ત થઇ જાય છે કોણ કહી શકે છે ? એથી તો રોજ સવારે આપણને જીવતદાન મળ્યું છે એમ વિચારી શકીએ તો દિવસને વેડફી શકીએ ખરા ?
જીવન છે તો ખુશીની, સુખની, આનંદની ક્ષણો પણ છે અને પીડા, વેદના અને સંઘર્ષની કપરી પળો પણ આવવાની . આશા અને નિરાશાની આવનજાવન જીવનભર ચાલતી રહેવાની
જીવન ઝરણું કદી સીધી લીટીમાં નથી વહેતું. એમાં નાના મોટા અનેક વળાંકો તો આવતા રહેવાના. કોઇ વળાંક જીવનમાં કશુંક ઉમેરે છે તો કોઇ વળાંક કશુંક બાદ પણ કરી જાય છે. જીવન શારીરિક, માનસિક આર્થિક, સામાજિક વગેરે કેટકેટલા આયામોમાં પથરાયેલું હોય છે. એમાં કોઇ પણ ક્ષેત્રે અચાનક કોઇ મોટો ફેરફાર થાય ત્યારે થોડી વાર માટે જાણે જીવન થંભી ગયું હોય એવો આભાસ, એવી અનુભૂતિ મનને ઘેરી વળે છે. જેમાંથી સમયસર જો બહાર નીકળી શકાય તો હતાશાની ઘેરી લાગણી ફરી વળે છે જે ડીપ્રેશન તરફ લઇ જાય છે. માનવીમાત્રનો પિંડ ભાવનાના અર્કથી બંધાયેલો છે. ખુશીથી હસી ઉઠે છે તો પીડાથી રડી પણ પડે છે.


2005
માં આવી કોઇ હતાશા ભીતરમાં ઘેરી વળેલી. દીકરી લગ્ન કરીને અને દીકરો આગળ ભણવા માટે અમેરિકા ગયા. સ્નેહથી કલબલતો માળો ખાલી થઇ ગયો. પરંતુ મારી સાથે મારી સ્કૂલ, મારા સંતાન જેવા વહાલા વિધ્યાર્થીઓ હતા તેથી વાંધો આવ્યો. પરંતુ અરસામાં શારીરિક તકલીફ એવી શરૂ થઇ કે દસ મિનિટ પણ બેસી શકાય. ગુજરાત અને મુંબઇ બંનેના અનેક ડોકટરો પાસે ફરી વળ્યા.પરિણામ શૂન્ય. પીડા સાથે જીવતા શીખવું પડશે એક માત્ર ઉપાય. હાઇસ્કૂલની મારી અતિ પ્રિય નોકરી , મારા પ્રિય વિધ્યાર્થીઓને છોડવા પડયા.બહું વસમું લાગ્યું.


દુકાળમાં અધિક માસની જેમ વરસો સુધી ગુજરાતમાં રહ્યા બાદ અચાનક અમારી બદલી વેસ્ટ બેંગાલમાં કોલકત્તા પાસે આવેલા હલ્દિયામાં થઇ. નવી જગ્યાએ પતિદેવ એક્દમ બીઝી..દેશ, વિદેશમાં સતત ફરતા રહેવાનું. નરી એકલતા. આખી કોલોનીમાં હું એક ગુજરાતી.  નવા પુસ્તકો પણ ન મળી શકે. ઘરમાં હોય એ વારંવાર વાંચ્યા કરવાના. મળે કોઇ ગુજરાતી છાપા. કશું મળે. અનેક પાર્ટીઓમાં જવાનું ફરજિયાત અને મળે ભાત, માછલા, ચીકન, મટન અને શરાબની રેલમછેલ.. એમાં ખાવું શું ? તમે તો ઘાસફૂસ ખાવાવાળાએવી કોમેન્ટ સાંભળવા મળે

 દીકરો, દીકરી કહે મમ્મી, તું કોમ્પ્યુટર શીખી લે. પણ બેસવાની તકલીફ મોટી. એકી સાથે અડધો કલાક બેસી શકાય. પણ એમ નિરાશ થઇને બેસી રહું તો તો આજ સુધીનું વાંચેલું, અન્યને કહેલું બધું નકામું કહેવાય ને
કોમ્પ્યુટરનો પણ નહોતી જાણતી. દીકરા, દીકરીએ મેઇલ કેમ કરાય સમજાવ્યું. ધીમે ધીમે હું મેઇલ કરતી તો થઇ. રોજ કોમ્પ્યુટર ખોલીને કંઇક ને કંઇક શીખતી રહી. એવામાં રીડ ગુજરાતીના મૃગેશભાઇ ( હજુ પણ એમના નામની આગળ સ્વ. લખતા જીવ નથી ચાલતો.)નો પરિચય થયો. તેમણે બ્લોગ બનાવતા શીખવાડયું. ગુજરાતી ફોન્ટ શીખવ્યા. બ્લોગમાં શું લખવું સમજ નહોતી પડતી. પણ દીકરીને બહું મીસ કરતી હતી.તેથી એના શૈશવના સ્મરણો લખવા ચાલુ કર્યા. ભાષાનો કે અભિવ્યક્તિનો કોઇ પ્રશ્ન નડયો. કેમકે શૈશવથી વાંચનનો અતિશય શોખ, પાગલપનની હદે શોખ હતો બીજરૂપે ભીતરમાં સંઘરાયું હશે. જેનો મને પોતાને પણ ખ્યાલ નહોતો.


વહાલના દરિયા જેવી દીકરી સાથેના સ્મરણો બ્લોગ પર મૂકવા માંડયા.મારા આશ્વર્ય અને આનંદ વચ્ચે વાચકોનો અસાધારણ પ્રતિભાવ સાંપડવા લાગ્યો. ઉત્સાહ વધતો ગયો. લખાતું ગયું. જીવનસાથી હરીશે સૂચન કર્યું કે બહું સરસ રીતે લખાયું છે. અનેક લોકોને સ્પર્શશે. આનું પુસ્તક કર


આખરે પુસ્તક થયું. “ દીકરી મારી દોસ્તપુસ્તકનું નામકરણ કરીને ફૈબા બન્યા તરૂબેન કજારિયા. પુસ્તકની આજે તો પાંચ આવૃતિ થઇ ચૂકી છે.અંગ્રેજી  આવૃતિ પણ થઇ છે.  (મરાઠી આવૃતિ અત્યારે પ્રેસમાં છે. )
બસ. મને લાગે છે જીવનનો ટર્નીંગ પોઇન્ટ કહેવો હોય તો આને કહી શકું. એકલતા દૂર થઇ શકી. જીવન સ્થિર થઇ જશે કે શું ? એવા કોઇ અદીઠ ભયના ઓથારમાંથી બહાર આવી શકાયું. ફરી એકવાર જીવન ઝરણું ખળખળ કરતું વહી રહ્યું. ફરી એકવાર ઉત્સાહ અને આશાનો સંચાર થયો. એકલતા રળિયામણા એકાન્તમાં પરિણમી રહી. એક પછી એક પુસ્તકો લખાતા ગયા. કુલ પુસ્તકોની સંખ્યા આજે 20 થઇ ચૂકી છે. જેમાંથી ચાર પુસ્તકોને વરસના શ્રેષ્ઠ પુસ્તક તરીકેના એવોર્ડ પણ મળ્યા. સંદેશ, જનસત્તા, લોકસત્તા, ગુજરાત ગાર્ડિયન જેવા છાપાઓમાં તથા ઘણાં મેગેઝિનોમાં નિયમિત કોલમ પણ શરૂ થઇ. આમ સાહિત્યના ક્ષેત્રમાં સાવ અનાયાસે પદાર્પણ થયું એને જીવનનો ટર્નીંગ પોઇન્ટ કહેવાય ?  બાકી અમારી સાત પેઢીમાં કોઇને શબ્દો કે પુસ્તકો સાથે દૂર દૂરનો પણ કોઇ નાતો નહીં. અને આજે સાહિત્ય, પુસ્તકો મારું જીવન બની ચૂકયા છે.. સાહિત્ય તો દરિયો છે પણ એક ટીપું બનીને એમાં ભળી શકાયું છે એનો આનંદ છે. શબ્દોએ મને નવું જીવન આપ્યું છે. અને હું સભર બનીને જીવી ગઇ છું. જીવનસાથી હરીશનો પૂરેપૂરો સાથ, સહકાર અને પ્રોત્સાહન મારા ઉત્સાહને વધારતા રહ્યાં છે. અનેક પરિચિત, અપરિચિત લોકોનો પણ હૂંફાળો સાથ અને સહકાર સાંપડયા છે. કંઇ ઓછા નસીબની વાત છે ? મારી પાત્રતા કરતા ઇશ્વરે મને વધારે આપ્યું છે .બે વરસ પહેલાં પૂરા બાર મહિના બે પગ અને એક હાથ પ્લાસ્ટરમાં રહ્યાં. ફ્રેકચર થતા રહ્યાં, શારીરિક મર્યાદાઓ આવતી ગઇ. ઓળંગાઇ તો નથી શકાઇ પણ એને મારી ઉપર હાવી પણ નથી થવા દીધી. શારીરિક તકલીફને લીધે અમુક કોલમ સામેથી બંધ કરવી પડી. પણ એનો ઝાઝો અફસોસ કર્યા સિવાય ગુજરાતથી દૂર બંગાળ અને ઓરીસ્સામાં વરસો સુધી એકલા થઇ ગયાની કે  શારીરિક પીડાની કોઇ ફરિયાદ કર્યા સિવાય શબ્દોને સહારે જીવન જિવાતું રહ્યું.
સંતાનો અમેરિકામાં ડોકટર છે એથી મેડીકલ ક્ષેત્રે જે પણ નવી શોધખોળ થાય એનો લાભ લેવાય છે ઇશ્વરની કૃપા ને ?  અનેક મિત્રોની હૂંફાળી લાગણીથી જીવન સભર સભર.. અને સૌથી મોટું વરદાન એટલે એ જ કે મને જીવનમાં માણસો હમેશા બહું મજાના મળ્યા છે એનો સંતોષ અને આનંદ છે. કદાચ જીવનની સૌથી મોટી ખુશી છે
બે વરસથી  ફરીથી ગુજરાતમાં, વતનમાં આવી શકાયું છે એનો આનંદ પણ ઓછો નથી. જીવનયાત્રામાં ઇશ્વર હમેશા સતત સાથે રહ્યો છે, દરેક સમયે માર્ગ મળ્યો છે. એક પછી એક દરવાજા એની કૃપાથી ખૂલતા રહ્યા છે.
આજે પણ અનેક શારીરિક મર્યાદાઓ અકબંધ છે. પણ સાથે સાથે અનેક સગવડો મળી છે, કોઇ આર્થિક, સામાજિક પ્રશ્નો નથી. જીવન સાથી સાચા અર્થમાં મિત્ર  છે.સહજીવન સખ્ય જીવન બનીને પાંગરી ઉઠયું છે. કોઇ અપેક્ષા વિના તેના હમેશના શબ્દો..
“ મારા જીવનનું એક માત્ર ધ્યેય..એટલે તારી ખુશી..”

દિલની પૂરી સચ્ચાઇથી બોલાતા આવા શબ્દો સાંભળીને દુખનો તો ઓછાયો પણ કેમ સ્પર્શી શકે ?
સંતાનોનો સ્નેહ સતત અમારી સાથે છે. ભૌતિક રીતે દૂર છીએ પણ મન જુદા નથી થયા એનો આનંદ છે. બધી જવાબદારીઓ પૂરી થઇ ચૂકી છે. વિદેશ જઇએ ત્યારે ડોકટર દીકરો આજે પણ પગ દબાવી આપે છે એથી વિશેષ બીજું શું જોઇએ ? દીકરીનો સ્નેહ તો હોય . જમાઇ અને વહુરાણીના પણ એવા સ્નેહથી સભર છીએ.. તો જીવનની મૂડી છે જે અમારી પાસે મબલખ છે અને કદી ખૂટે એમ નથી

ટર્નીંગ પોઇન્ટ કહેવો હોય તો મારી પાસે તો આ જ છે. પાછળ ફરીને જોઇને યાદ કરવા મથું છું તો પણ બીજો કોઇ એવો મોટો ટર્નીંગ પોઇન્ટ મારી જિંદગીમાં તો દેખાતો નથી. અને હવે કોઇ  નય મોટો ટર્નીંગ પોઇન્ટ આવે એવું લાગતું નથી.  અને આવી જાય તો સ્વીકારવાની માનસિક પુખ્તતા આવી શકી છે. બાકી કોઇ પણ પળે જીવન પર એન્ડનું પાટિયું લાગી જાય તો પણ  તૈયારી છે . મારી પોતાની શ્રધ્ધાંજલિ, મારી આખરી ઇચ્છાઓ પણ લખીને જાહેરમાં બ્લોગ પર મૂકી દીધી છે. કોઇ એવી ઇચ્છાઓ અધૂરી નથી. મરવાની કોઇ ઉતાવળ પણ નથી. ભરપૂર જીવવું છે, માણવું છે. પણ ઇશ્વરનું તેડું આવે તો કોઇ વિરોધ પણ નથી. પણ જીવન છે ત્યાં સુધી તો..બાકી કઇ ક્ષણે કાળ કરવટ બદલે છે કોણ જાણી શકયું છે ? સમયની એક વામન ક્ષણમાં વિરાટ શકયતાઓ સંતાયેલી હોય છે તો જીવનનું પરમ સત્ય..માટે ક્ષણ ક્ષણને માણવી રહીને..?
અને ક્ષણે તો..
શાના દુઃખ ને શાની નિરાશા ? મુકુલે મુકુલે મુખરિત આશા
નિયતિ કેરા અદભૂત પાસા..શ્રધ્ધાની નવ જાગી પિપાસા..
અસ્તુ..

વસંતના વધામણા..

 

 વસંતના વાસંતી વધામણા.. ( published in monitor )

 

“ હાથ ફર્યો કિરતાર તણો, ત્યાં સૃષ્ટિ ગઇ બદલાઇ,

જલ, સ્થલ, નભ જયાં જયાં  નીરખું,  ત્યાં યૌવન લે અંગડાઇ.. “

આપણા દેશી કેલેન્ડર મુજબ મહા મહિનાની સુદ પાંચમ, અર્થાત શુક્લપક્ષનો પાંચમો દિવસ એટલે વસંત પંચમી.  વસંત પંચમી એ પૂર્ણરૂપે પ્રકૃતિનો ઉત્સવ છે.  આ સમય દરમ્યાન પ્રકતિના પાંચેય તત્વો જળવાયુ પૃથ્વી ,આકાશ અને અગ્નિ દરેક પોતપોતાનું રમણીય રૂપ પ્રગટ કરે છે અને કુદરતી  સૌન્દર્યનું  સામ્રાજ્ય સ્થપાય  છે. વસંત પંચમી  એ ઋતુચક્રમાં પરિવર્તનની શરૂઆત  છે. કાતિલ  ઠંડીથી સૌને મુક્તિ આપી ફૂલગુલાબી ઉષ્માની શાલ ઓઢેલ પ્રકૃતિ પોતાના અપ્રતિમ સૌંદર્યના નજારાને ખુલ્લો મૂકી સૌને એ વૈભવ માણવાનું  મીઠું ઇજન આપે છે.

 

 આ દિવસે કામદેવતા અનંગનો  આવિર્ભાવ થયેલ એવી પણ માન્યતા છે. કેમકે  આ રમણીય સમયે પ્રકૃતિ પોતાનું મોહિની સ્વરૂપ પૂર્ણરૂપે પાથરે છે. વસંત અને કામદેવને એકમેકના પૂરક માનવામાં આવ્યા છે. ફાગુ નામના  પૌરાણિક કાવ્યપ્રકારમાં વસંતનું વર્ણન આવશ્યક મનાય છે.  

 ભારતીય સંસ્કૃતિમાં વસંતના પોંખણા સદીઓથી થતા આવ્યા છે. શિવજીના તપનો ભંગ કરવાનો હોય, વિશ્વામિત્ર  જેવા ઋષિને ચલિત કરવાના હોય એવા કોઇ પણ સમયે  ઋતુઓના રાજા વસંતની સહાય લીધાની  વાત આપણા શાસ્ત્રોમાં ગાઇ વગાડીને કરવામાં આવી છે.

મહર્ષિ વાલ્મીકીએ રામાયણમાં વસંતનું મનોહારી ચિત્રણ કર્યું છે. ભગવાન કૃષ્ણે  પણ ગીતામાં

 “ ઋતુનામ કુસુમાકર “ કહી ઋતુરાજ વસંતને પોતાની વિભૂતી તરીકે વર્ણવ્યો છે. તો કવિવર  જયદેવ ગીતગોવિંદમાં  વસંતનું વર્ણન કરતા થાકયા નથી.  આમ આદિકાળથી આપણે ત્યાં વસંતનો મહિમા ગવાતો આવ્યો છે. કવિ કાંતના  “ વસંત વિજય “  ખંડ કાવ્યમાં પાંડુ રાજા ઉપર વસંતના સૌન્દર્યની  થયેલી અસરનું અદભૂત વર્ણન છે.

આ દિવસ સાથે એક પૌરાણિક દંતકથા સંકળાયેલી છે. કવિ કાલિદાસના લગ્ન એક તેજસ્વી રાજકુમારી સાથે થયા હતા. પરંતુ રાજકુમારીને કાલિદાસના અજ્ઞાનીપણાની જાણ થતા રાજકુમારીએ એમને  તરછોડી  દીધા. કાલિદાસ દુ:ખી થઇ  આત્મહત્યા કરવા  સરસ્વતી નદીમાં ઝંપલાવવા ગયા..ત્યારે મા સરસ્વતી નદીમાંથી  પ્રગટ થયા અને કાલિદાસને  નદીમાં ઉંડી ડૂબકી લગાવવા કહ્યું. કાલિદાસ ડૂબકી લગાવીને બહાર આવ્યા ત્યારે મા સરસ્વતીએ તેમના  મસ્તક પર પોતાનો હાથ મૂકયો. અને માની  કૃપાથી તેઓ વિદ્વાન અને સમર્થ લેખક બન્યા. આ દિવસ મહા મહિનાની પાંચમનો હતો. તેથી આ દિવસે જ્ઞાનની દેવી મા સરસ્વતીની પૂજા કરવામાં આવે છે.

 વસંત પંચમી એટલે જ્ઞાનનું મહાપર્વ. આ પર્વ  “બાગેશ્વરી જયંતિના નામથી પણ ઓળખાય છે. (બાગેશ્વરી એ સરસ્વતીનું જ બીજું નામ છે. અને સંગીતનો એક રાગ પણ છે.) 

 

 ઋગવેદમાં માતા  સરસ્વતીના અસીમ પ્રભાવ તેમ જ મહિમાનું વર્ણન કરેલું  છે.  આ દિવસને સરસ્વતીના આવિર્ભાવના દિવસ તરીકે  ઓળખવામાં આવે છે. મા સરસ્વતીને મૂર્તિ સ્વરૂપે સ્થાપિત કરવામાં આવે છે. કેમકે ભારતીય સંસ્કૃતિમાં તેમને જ્ઞાનની અધિષ્ઠાત્રી એવી  વિદ્યાદેવીના  પ્રતીક  તરીકે સ્વીકારવામાં આવેલ છે.

 

આ દિવસે મા સરસ્વતીની પ્રતિમાને પીળા ફૂલોથી સજાવેલ લાકડાના મંડપ પર સ્થાપિત કરવામાં આવે છે.  પર્વમાં સામેલ થનાર  વ્યક્તિ પીળા વસ્ત્ર પરિધાન કરે છે.વસંતોત્સવ અને પીળા રંગનો ઘનિષ્ઠ નાતો છે. પીળૉ રંગ પરિપકવતાની નિશાની છે.  હિન્દુઓમાં હલ્દીને.. પીળા રંગને શુભ માનવામાં આવે છે. પીળૉ રંગ તેજસ્વિતા અને જીવંતતાનું પ્રતીક  ગણાય છે. સરસ્વતીની મૂર્તિની બાજુમાં ગણપતિની સ્થાપના પણ  કરાય છે. વિઘ્નહર્તા ગણપતિ એ સદગુણનું  પ્રતીક મનાય છે. જ્ઞાનની સાથે ગુણ..અર્થાત  સોનામાં સુગંધ.. આ દિવસના પ્રસાદમાં પણ  પીળી બરફી અથવા બેસનના લાડુનો સમાવેશ અચૂક થાય છે.

યૌવન એ આપણા જીવનની વસંત હોય તો વસંત એ  નિ:શંક પણે સૃષ્ટિનું   યૌવન છે.  હકીકતે વસંતનો ઉત્સવ એ અમર આશાવાદનું  પ્રતીક છે. પાનખરમાં પર્ણો ખરી જાય, પુષ્પો અદ્રશ્ય થઇ જાય, વૃક્ષો  નિરાધાર જેવા બનીને ઉભા રહી જાય ત્યારે કિરતારની  જાદુઇ છડી ફરી વળે છે  અને કોઇ ચમત્કારની જેમ નાનકડી કૂંપળ હાઉકલી કરતી દેખા દે છે. અને થોડા દિવસોમાં તો ડાળે ડાળે લીલીછમ્મ મખમલી કૂંપળૉ કોળી ઉઠે, ગઇ કાલ સુધી સૂકુ ભઠ્ઠ ઉભેલું  આખું વૃક્ષ હર્યુંભર્યું બની લહેરાઇ રહે, રંગબેરંગી ફૂલો મઘમઘી રહે એ કુદરતનો ચમત્કાર નહીં તો બીજું શું ?  વાતાવરણની  પરમ પ્રસન્નતાની  સીધી અસર માનવજીવન પર પડયા સિવાય કેમ રહી શકે ?

 

નિરાશા પર્ણ ખંખેરી નવી આશાઓ પાંગરતી ,

શિશિરો તો વસંતોની હમેશા પૂર્વગામી  છે.  

વગર વરસાદે સ્રષ્ટિને નવપલ્લવિત કરવાનો  ઇશ્વરનો ચમત્કાર વસંતમાં સાકારિત થતો દેખાય છે. વસંત સૃજનની આ ઇશ્વરીય  શક્તિ પર જે વ્યક્તિ  અખૂટ વિશ્વાસ  રાખી શકે એ  જીવનમાં કદી નિરાશ ન બની શકે. જીવનમાં આવતા દુ:ખો તરફ જોવાની વિધાયક દ્રષ્ટિ એનામાં આશા અને  ઉત્સાહનું સિંચન કરતી રહે છે.

અંગ્રેજ કવિ શેલીએ પણ આ જ વાત કહી છે. 

 if winter comes, can spring be far behind ?  

 હકીકતે વસંત એ નવસર્જનનું પ્રતીક છે. જીવનમાં પાનખર રૂપી નિરાશા ઘેરી વળી હોય ત્યારે હતાશાના સૂર ખંખેરી આશાની જયોત વડે જીવનને સંકોરવાનો સન્દેશ આ ઉત્સવ આપે છે. વિસર્જન  થાય પછી જ સર્જન શકય બને. જૂનું છૂટે  ત્યારે જ નવા માટે જગ્યા થાય ને ?

 સર્જન ને સન્હાર 

ઉભા હારોહાર,

અનંતને દરબાર ..

સર્જન અને વિસર્જન એ કુદરતને આંગણે સતત ચાલતી રમ્ય લીલા છે. જીવનમાં જો ફકત સુખ અને સુખ જ હોય તો એની કીમત ન રહે. દુ:ખ છે તો સુખની પ્રતીક્ષા છે.. વિરહ છે તો જ મિલનની મજા છે. પાનખર છે તો જ વસંતના આગમનના વધામણા શકય બને છે. સર્જનની જેમ જ વિસર્જનનું પણ આગવું મહત્વ છે.

વસંત કે વર્ષારૂપે ઇશ્વરનો હાથ સ્રષ્ટિ પર ફરતો રહે છે. 

જીવનમાં આશારૂપી દીપ જલતો રાખવાનો સન્દેશ આપતા આ ઉત્સવના  મહિમાથી આપણે શહેરી લોકો અપરિચિત જ રહી ગયા હોઇએ એવું નથી લાગતું ? પ્રકૃતિના આ તહેવારને ઉજવવાનું  કે  માણવાનું આપણે ચૂકી તો નથી જતા ને  ?  

કોઇ કવિએ સાચું જ લખ્યું છે.    

“  ઋતુરાજ વસંત આવ્યો તો છે
પણ બહુ ધીમે દબાયેલા પગલે
આ શહેરમાં
આપણે તો તેનો પરિચય ગુમાવી દીધો છે
તેણે આપણને ચોંકાવ્યા પણ નહિ…”  

શહેરમાં વસંત આવે કે જાય ..કોઇને જાણ પણ કયાં થવા પામે છે ? આપણા રોજિંદા જીવનમાં જાણે આ તહેવારની  કોઇ અસર જ નથી થતી. નવી પેઢીને તો વસંતપંચમી એવા શબ્દની જાણ પણ છે ખરી ? કમનસીબે  આજે આપણી પાસે વસંતના આ વૈભવને સત્કારવાનો કે બે ઘડી નિરાંતે માણવાનો સમય કયાં છે  ?  

 what is this life, is full of care,

we have no time to stand and stare.

આ સાથે જ પાબ્લો નેરૂદાની એક સુંદર પંક્તિ ભીતરમાં રણઝણી રહી છે.

“ હવે વસંતનો પ્રારંભ થઈ ચૂક્યો છે.
હવે બીજને પોતાનાં પાંગરવાનું ભાન થઈ ચૂક્યું છે;
હવે મૂળ પુષ્પદલ પર બિરાજે છે,
આખરે પુષ્પરજના પોપચા ખૂલ્યાં છે.  

 એ ખૂલેલા પોપચાને નિહાળવા આપણા ભીતરના દરવાજા ખૂલેલા હોવા જરૂરી છે.

 જીવનમા વસંતની વેણુ વાગે તો જીવન સંગીતમય બની રહે. કલ્પનાની પાંખ અને વાસ્તવની આંખ સાથે જે માનવી વસંતને આવકારી શકે એ કદી નિરાશ, ઉદાસ ન બની શકે.

 માનવી જો કુદરત સાથે અનુસંધાન સાધી શકે , એની સાથે નેહનો નાતો બાંધી શકે  તો એના જીવન પર એનો પ્રભાવ પડયા સિવાય રહી શકતો નથી. નિસર્ગમાં સરળતા છે..સહજતા છે..અને સુન્દરતા તો છે જ ..

માનવજીવનને પણ એ સરળતા..સુન્દરતા અને સહજતાની દીક્ષા મળી શકે તો ? તો વસંતના વૈભવની જેમ જ માનવજીવન પણ કોળી ઉઠે.

દોસ્તો, આ વખતે વસંતપંચમીને વધાવીશું ?  મનની આંખો ખોલી બે ઘડી નિરાંતવા જીવે કુદરતની સમીપ બેસી એને સાંભળવાનો પ્રયત્ન કરીશું  ?

 

 

મારો ગ્રન્થરાગ..

મારો ગ્રંથરાગ..

 

આ વિષય પર લખવાનું આમંત્રણ મળ્યું અને મનમાં ફરી વળ્યા સ્મરણોના ઘૂઘવતા પૂર..અનેક સ્મૃતિઓ જે વરસોથી ભીતરમાં અડ્ડો જમાવીને બેઠી હતી તે  અચાનક સળવળી ઉઠી..અને એ મીઠા સળવળાટે પહોંચી જવાયું..શૈશવની કુંજગલીઓમાં…

 શૈશવની મારી એ કુંજગલી એટલે પોરબંદરનું કીર્તિમંદિર..ના..અત્યારે પૂ. બાપુના જન્મસ્થાનને લીધે નથી કહેતી. આ ક્ષણે તો મારી સમક્ષ તરવરે છે…

કીર્તિમંદિરની  લાઇબ્રેરી…અને તેમાં અડિંગો જમાવીને બેસી રહેતી સાતેક વરસની એક છોકરી….લાઇબ્રેરી ખૂલે તે બંધ થાય ત્યાં સુધી ત્યાં જ અઠે દ્વારકા…

 

 આ હતી મારા ગ્રંથરાગની…મારા  never failing friend ની શરૂઆત…અને આવા કદી સાથ ન છોડનાર મિત્ર વિશે લખવાનું કોને ન ગમે ? એ નિમિત્તે ફરી એકવાર ઝરણા જેવા એ દિવસોની સંગાથે વહી શકાયાનો આનંદ…

 

 પુસ્તકોની એ મૈત્રીએ જીવનમાં કયારેય નિરાશા નથી આપી.. હમેશા કંઇ ને કંઇ આપ્યું જ છે..અને હજુ યે એનું આપવાનું તો ચાલુ જ…અલબત્ત ઝિલી શકાય પોતાની ક્ષમતા મુજબ….એ અલગ વાત છે. હજાર હાથવાળો તો આપ્યા કરે..પણ  બે હાથમાં એને ઝિલવાની પાત્રતા તો જાતે જ કેળવવી રહીને ? 

સાત વરસની ઉમરે ચાલુ થયેલી મારી વાચનયાત્રા કે ગ્રંથયાત્રા આજે પણ યથાવત્…

આજે ઘણી જગ્યાએ લખું છું. પરંતુ આજે પણ લેખન કરતા વાંચનને પહેલું સ્થાન જ આપ્યું છે.

વાંચન મારા માટે એક નશાથી કમ નથી.જેનો કેફ ઘટવાને બદલે વધતો રહ્યો છે.

પુસ્તક સાથેની મૈત્રીની શરૂઆત કદાચ વાંચતા શીખી ત્યારથી જ થઇ ગઇ હતી..

ઝગમગ, રમકડું, બાલસંદેશ, ચાંદામામા,..વગેરે સાથે નાતો બીજા, ત્રીજા ધોરણમાં ભણતી હતી ત્યારે જ જોડાઇ ગયેલ..મને યાદ છે ત્યાં સુધી મેં  વાંચેલું પહેલું પુસ્તક..અર્થાત મારો પહેલો મિત્ર બકોર પટેલ…( આજે આ ઉંમરે પણ આ પહેલા મિત્રની મૈત્રી  મારી ભીતર એવી જ લીલીછમ્મ રહી છે. આજે પણ હું એને મળતી રહું છું..અને છલકતી રહું છું. )

પછી એમાં મિંયા ફૂસકી, છકો, મકો, ખાપરો કોડિયો  વગેરે ઉમેરાતા રહ્યા.

ધીમે ધીમે આ યાત્રા વિકસતી ગઇ..અનેક પાત્રો જોડાતા ગયા…તો કોઇ છૂટતા પણ ગયા…

પોરબંદરના કીર્તિમંદિરની લાઇબેરીની સભ્ય હું સાત વરસની ઉમરે બની ચૂકી હતી..અને ભૂખાળવાની જેમ જે હાથ લાગ્યું તે વંચાતું ગયું. એ સ્થાન મારે માટે તીર્થસ્થાન..કોઇ મંદિરથી કમ નહોતું..ત્યારે અઠવાડિયામાં બે વાર જ એ લાયબેરી ખૂલતી કે પછી અઠવાડિયે બે વાર જ પુસ્તકો બદલી શકાતા એવું યાદ છે. એ બે દિવસ મારો ડેરો અચૂક ત્યાં હોય જ..અનંતાબેન અને જેસંગભાઇ એ સમયે લાઇબ્રેરિયન હતા એ મને બરાબર યાદ છે કેમકે  બાલમંદિરના મારા એ પ્રથમ શિક્ષકો હતા..એમનો ચહેરો આજે પણ હું ભૂલી શકી નથી..ખૂબ પ્રેમથી મને પુસ્તકો આપે. કોઇ રોકટોક નહીં…બે પુસ્તક ત્યાં બેસીને વાંચવાના… લાઇબ્રેરી બંધ થાય ત્યારે જ ત્યાંથી ખસવાનું..  બે પુસ્તકો ઘેર લાવવાના… બે દિવસમાં એ અચૂક પૂરા કરી લેવાના.બાકી રહી ગયા હોય તો  ઘરમાં બધા સૂઇ જાય પછી હળવેથી ઉઠીને લાઇટ ચાલુ કરીને સૂતા સૂતા વાંચ્યા કરવાનું..

 

 ઘરમાં ખાસ એવું કોઇ વાતાવરણ નહોતું..મારા સિવાય કોઇને વાંચવાનો શોખ પણ નહીં..પરંતુ મને કોઇ રોકતું નહીં. પપ્પા બહારગામ જાય ત્યારે મારે માટે  બે ચાર પુસ્તકો અચૂક ખરીદી લાવતા.. આર્થિક સધ્ધરતાને લીધે ઘરમાં છાપા,મેગેઝિનો આવતા. પપ્પા એ જમાનામાં lions clubના પ્રમુખ હતા એ યાદ છે. કલબમાં યોજાતી વકતૃત્વ હરિફાઇમાં મારો નંબર આવતો ત્યારે પપ્પા રાજી રાજી થઇને  ગૌરવ અનુભવતા અને મને વાંચવાનો છૂટો દોર મળી રહેતો.

 મારી અંદર વાચનની એક ચિનગારી  મારા બીજા ધોરણના શિક્ષક સરોજબહેને જલાવી..કીર્તિમંદિરની લાઇબ્રેરીના પગથિયા તેમણે જ બતાવ્યા.. ભૂખાળવાને જાણે બત્રીસ પકવાન મળ્યા…અને ચાલુ થઇ મારી વાચનયાત્રા…મારો ગ્રંથરાગ..ગ્રંથ ગાંડપણ…પણ કહી શકો…મારા ઘરના લોકો તો એવું જ કહેતા. પાંચમા ધોરણમાં આવીને ચશ્મા આવી ગયા તેથી હું બહું વાંચ્યા ન કરું એની ચિંતા મમ્મી, પપ્પા કરતા..ત્યારે દાદીમાને ઘેર રહેવા પહોંચી જતી. પપ્પાએ અભણ દાદીમાને બ્રાઉન પેપરના પૂંઠા બતાવીને કહી રાખ્યું હતું કે આવા પૂંઠાવાળી ચોપડી હોય તો વાંચવા દેવાની..બીજી કોઇ નહીં.. આપણે બંદાએ સાવ સહેલો ઉપાય તુરત શોધી લીધો..મન હોય તો માળવા કયાં દૂર હતું ?

 પાઠયપુસ્તક પરના બ્રાઉન પેપરના પૂંઠા ઉતારીને ચડાવી દીધા વાર્તાની ચોપડી પર..કામ પૂરું. દાદીમા ભલે ને થોડી થોડી વારે આવીને ચેક કર્યા કરે….” બિચારી છોકરી આખો દિવસ ભણવાની ચોપડી વાંચે છે.”

 જોકે ભણવામાં હમેશા પ્રથમ નંબર ઘરમાં હું એક જ લાવતી તેથી એ અંગે કોઇને કહેવાનું રહેતું નહીં. શૈશવના એ સમયમાં અકરાંતિયાની માફક જે મળે એ  વાંચ્યા સિવાય મને ચેન ન જ પડે. ચોપાટી પર ભેળ ખાધી હોય ને કાગળ વાંચ્યા સિવાય ફેંકી દીધો હોય ત્યારે ઘરના બધા મારી મસ્તી અચૂક કરે..

દોડ..દોડ..વાંચ્યા સિવાય પેલો કાગળિયો ઉડી જાય છે..

અને હું દોડું પણ ખરી..! ’

 સાતમા ધોરણમાં પહેલું કાવ્ય ( ? ) લખેલું સ્કૂલની હરિફાઇમાં..અને આશ્વાસન ઇનામ મેળવેલું…બસ…એટલું જ..સ્કૂલમાં મારા નિબંધો હમેશા વખણાતા. વાંચનની સ્પીડની હરિફાઇમાં હું દરેક વખતે  અચૂક પહેલો નંબર મેળવતી…પોરબંદરની બાલુબા સ્કૂલમાં સાતમા ધોરણમાં એક વખત વાંચનની કોઇ હરિફાઇમાં એક મિનિટમાં બાવન લાઇન મેં મોટેથી વાંચી હતી એવું સ્મરણ  છે.

 

અલબત્ત શું વાંચવું..? કેમ વાંચવું ? એની કોઇ  ગતાગમ..કોઇ વિશેષ અર્થ નહોતો જ..બસ મજા આવતી હતી..વાંચવાની એટલું જ…નવમા ધોરણ સુધી આ વાચનયાત્રા એમ જ ચાલુ રહી.. કોઇ ચોક્કસ દિશા સિવાય…

 

 પણ..ના આખરે એને દિશા પણ મળી..દસમા ધોરણમાં આવી અને પોરબંદર છૂટયું..અમે જેતપુર આવ્યા. અહીં મારા શિક્ષકો પ્રભાબહેન, સ્વ. ઉષાબહેન અને સ્વ, સંધ્યાબહેન…..અને આચાર્ય સિત્તુ સાહેબ…આ ચાર ગુરૂજનોએ એક નવી દિશા..નવી ક્ષિતિજ ઉઘાડી આપી..શું વાંચવું…કેવી રીતે વાંચવું ? એ સમજ  અહીં ઘડાઇ..હવે મારા હાથમાં ચૂંટાયેલ પુસ્તકો આવ્યા…વાંચવાના શોખને એક નવો આયામ મળ્યો..જીવનઘડતરની સૂક્ષ્મ પ્રક્રિયા અભાનપણે ચાલુ થઇ…અહીં લે મિઝરેબલ, ગીતાંજલિ, સત્યના પ્રયોગો, સોક્રેટીસ, પથેર પાંચાલી, ગુજરાતનો નાથ, આમ્રપાલી, પાટણની પ્રભુતા, યુધ્ધ અને શાંતિ, બંધન અને મુક્તિ, સત્યના પ્રયોગો, ધરતીની આરતી, સૌરાષ્ટ્રની રસધાર, ફાધર વાલેસનું વ્યક્તિઘડતર… વિગેરે અનેક યાદગાર પુસ્તકો સાથે મૈત્રી કેળવાઇ. ( લીસ્ટ બહું લાંબુ છે.) હિન્દી, અંગ્રેજી પુસ્તકોનો સાથે પણ નાતો બંધાયો. સ્કૂલની લાઇબ્રેરીયન હું બની. કબાટ ખોલતા જ મારી સામે હારબંધ ઉભેલ પુસ્તકો  જોતા હું કેવી હરખાતી…એ હરખ આજે પણ મારી ભીતર અકબંધ સચવાયેલ છે. આમાંથી પહેલું કયું પુસ્તક ઉપાડું ? મનમાં એ મીઠી અવઢવ ઉગતી રહેતી..અમારી સ્કૂલમાં મેઇન લાઇબ્રેરી તો ખરી જ..એ ઉપરાંત દરેક કલાસની પોતાની આગવી લાઇબ્રેરી પણ ખરી જ..જેની ચાવી મોનીટરના હાથમાં રહેતી..અને  પુસ્તકની લેતી દેતી એ જ કરે..જે કામ હું હોંશે હોંશે કરતી. અને ખાસ વાત એ કે એમાં એક પણ પુસ્તક ફાલતુ ન મળે. પુસ્તકોની પસંદગી પ્રભાબહેન, ઉષાબહેન કે આચાર્ય સિત્તુ સાહેબ જેવી નિષ્ઠાવાન વ્યક્તિઓના હાથમાં હોય ત્યારે પુસ્તકની ગુણવત્તા અંગે બેમત હોય જ ન શકે..મેઘાણી, દર્શક, ક.મા..મુનશી, ધૂમકેતુ, ટોલ્સ્ટોય,શરદબાબુ, ટાગોર,પ્રેમચંદ, ગુરુદત્ત, પન્નાલાલ પટેલ,ર.વ.દેસાઇ, સ્વામી વિવેકાનંદ, સ્વામી આનંદ. વર્ષાબેન અડાલજા, ધીરુબેન પટેલ, હિમાંશીબેન શેલત..વગેરે વગેરે… સાથે માનસિક અનુસંધાન કેળવાતું રહ્યું.

 

એ મહાસાગરમાં ડૂબકી મારવાના  અદભૂત આનંદ  સાથે સાથે હાથમાં પહેલી કલમ પણ આ શિક્ષકોએ જ પકડાવી. સ્કૂલના મેગેઝિન..”સ્વાતિ” અંકમાં જાતજાતની રચનાઓ મારી પાસે લખાવડાવી..મઠારી..જાતજાતના શીર્ષકો આપી મારી પાસે સતત લખાવતા રહેતા..કયારેક તો શીર્ષકોનો અર્થ પણ ન સમજાય..આંખમાં પાણી આવી જાય..કેમ કહેવું ? કેમ પૂછવું ?  કેટલાક શીર્ષકો આજે ચાલીસ વરસ બાદ પણ યાદ છે.. અમાસનો અજવાસ,…ભીતર ભીના ભીના,  સ્નેહના અજવાળા….શિરસ્તા પરસ્તીની પરિસીમાએ( જેનો અર્થ ન સમજાતા રડી પડી હતી..કે હવે લખવું કેવી રીતે ? નથી આવડતું..એ કહેતા તો કેવી શરમ આવે..! શિક્ષકોએ રાખેલી ઉંચી અપેક્ષાઓ..વિશ્વાસને તોડવા કેમ ? )જેવા અનેક શીર્ષકો આપી વાર્તા લખવાની રહેતી.પાછું આ મેગેઝિનની કમિટીમાં હું..મારાથી તો ના પડાય જ નહીં કે નથી આવડતું એવું બોલાય જ નહીં..જેવું આવડે એવું એકવાર લખવું તો પડે જ..પછી એમાં સુધારા વધારા શિક્ષકો કરી આપે..અને અમારી કૃતિ ઝળકી ઉઠે.. આખા અંકમાં અનેકવાર આવતું મારું નામ હું આનંદથી જોઇ રહું..આ બે વરસ જાણે મારા જીવનના સુવર્ણયુગ..આજે આ લેખ નિમિત્તે મારા એ ગુરૂજનોને મારા સ્નેહવંદન.મારો લઘુકથા સંગ્રહ “પાનેતર “ આ શિક્ષકોને જ અર્પણ થયેલ છે..કમનસીબે એમાંથી સંધ્યાબહેન કે ઉષાબહેનઆજે હયાત નથી.પરંતુ પ્રભાબહેન  સાથે આજે પણ મારો સ્નેહનાતો અતૂટ રહ્યો છે. એ શિક્ષકોએ જ મારી ભીતર છૂપાયેલી શક્તિ ઓળખીને વિકસાવી. મારી આજની શબ્દયાત્રાના મૂળ ફકત અને ફકત મારા શિક્ષકોએ જ  રોપેલ છે. સ્વનો પહેલો પરિચય અહીં જ પામી. ઘરમાં સાહિત્યનું કોઇ વાતાવરણ નહીં…અમારી સાત પેઢીમાં પણ કોઇ વાંચનાર કે લખનાર નહીં..પણ મારી અંદર ન જાણે વાંચન શોખના…આ ગ્રંથરાગના  બીજ કયાંથી આવ્યા એ આજ સુધી પામી શકી નથી.

આમ મારી આજની લેખનયાત્રાનાનો પાયો  અહીં જ નખાયો…એ શિક્ષકો..એ સ્કૂલ જો મને ન મળી હોત તો આજે પણ હું આડેધડ ..વાંચવા ખાતર વાંચતી હોત..કદાચ કશું પામ્યા સિવાય..

 

કોલેજમાં હતી ત્યારે મારી પ્રથમ વાર્તા અખંડઆનંદમાં છપાઇ ત્યારે ખુશીની જે ચમક મારું નામ જોઇને છવાયેલ તે  રોમાંચની તો વાત જ અલગ ને ?  આજે અનેક જગ્યાએ વાર્તાઓ છપાય  છે ત્યારે ખુશી અવશ્ય  થાય છે. પણ એ રોમાંચ તો ગેરહાજર જ…પહેલા નશા..પહેલા ખુમારની તોલે તો એ ન જ આવે ને ?  કેટલાયે દિવસો સુધી હાથમાં અખંડ આનંદનો એ અંક હાથમાં લઇને મારું નામ જોતી રહેતી…! જોકે અંતર્મુખ સ્વભાવને લીધે કોઇને બહું બતાવવાની તકલીફ લેતી નહોતી.એટલી નસીબદાર  ખરી જ કે પુસ્તકો મેળવવામાં કયારેય કોઇ તકલીફ પડી નથી..સામેથી હાથમાં આવતા ગયા..વેકેશનમાં આખો દિવસ પૂ. પ્રભાબહેનને ઘેર પહોંચીને એમની અંગત લાઇબ્રેરી પૂરા હક્કથી ફેંદવાનું સદભાગ્ય મળ્યું છે. આજે પણ મારો એ હક્ક અબાધિત રહ્યો છે. એમની અંગત લાઇબ્રેરીની વારસદાર તો હું જ….!

કોલેજમાં હતી ત્યારે ફીશપોન્ડના એક કાર્યક્રમમાં મારી ઉપર …

લાઇબ્રેરીમાં બેસીને ભગવાનને પ્રાર્થના કરો છો કે આવતે જન્મે મને પુસ્તક જ બનાવે..જેથી અહીંથી ખસવું જ ન પડે”કે પછી…

નીલમ એટલે પુસ્તકોને વળગેલી જળો…” એવા નામથી નવાજેલ..

એ યાદ આ ક્ષણે પણ ચહેરા પર સ્મિતની લહેરખી ફરકાવી દે છે.

મને બરાબર યાદ છે..કિશોરાવસ્થામાં જયા પાર્વતીનું વ્રત કરેલ..જાગરણને દિવસે મમ્મી ઘરમાં લોકોને ભેગા કરતી..મને જગાવવા માટે… હું એ બધાને પડતા મૂકીને એક રૂમમાં પુસ્તકો વચ્ચે ભરાઇ રહેતી..ને મમ્મીનો ગુસ્સો વહોરી લેતી.મમ્મી પૂરેપૂરી ટોળાનું માણસ..અને હું સાવ ઉલટી…મને મારું એકાંત વહાલું…

લગ્ન પછી મીઠાપુરમાં રોજ સાંજે અમારા ઘરમાં લાઇબ્રેરીનું વાતાવરણ જ છવાતું. પતિદેવ પણ વાંચવાના પૂરેપૂરા રસિયા.  અમારા બાળકોને પણ હાથમાં રમકડાને બદલે પહેલું પુસ્તક જ આપ્યું છે..બંનેમાં અમારો એ શોખ જળવાયો છે. હવે એ બંને અંગ્રેજી પુસ્તકો વાંચે છે..એ અલગ વાત છે. અહીં અમેરિકામાં રહીને એટલો બદલાવ આવે એ સ્વાભાવિક જ કહેવાય ને ? આમ પણ પુસ્તકો…સાહિત્ય વચ્ચે કંઇ ભાષાના વાદવિવાદ થોડા જ હોય ?

 

પછી હાઇસ્કૂલમાં શિક્ષક તરીકે જોડાઇ ત્યારે મારા શિક્ષકોનું ઋણ ચૂકવવાના ખ્યાલે મારા અનેક વિધ્યાર્થીઓને પણ વાંચતા કર્યા..લાઇબ્રેરીમાં  સંભાળી અને  વિધ્યાર્થીઓને એમાં જતા કર્યા. કલાસમાં પુસ્તકો લાવી જાતે વાંચીને રસ લેતા કર્યા…અને એક સંતોષનો એહસાસ…

આજે પણ વાંચનનો શોખ.. યથાવત્ રહ્યો છે. મારા સદાના આ સાથીદારોએ કયારેય દગો દીધો નથી. ગુજરાતથી દૂર બંગાળ અને ઓરીસ્સામાં આ પુસ્તકો જ મારી એકલતાને રળિયામણા એકાંતમાં પલટાવતા રહેતા. અલબત્ત  પુસ્તકોની પસંદગી  હવે બદલાણી હોય એ સ્વાભાવિક છે. પણ આજે યે એ વાંચનભૂખ તો એવી અને એટલી જ… પતિદેવ એના કામમાં સતત વ્યસ્ત..બાળકો પરદેશમાં, સ્વજનો બધા ગુજરાતમાં….ત્યારે સાથ મારા આ મિત્રોનો જ ને ?

 

આજે અવારનવાર  અમેરિકા આવું છું ત્યારે હવે અંગ્રેજી પુસ્તકો સાથે પણ ઘરોબો કેળવાયો છે. અનેક અદભૂત પુસ્તકો અહીં પણ વાંચ્યા છે..વાંચતી રહું છું..માણ્યા છે.. ત્યારે નર્મદના શબ્દો કાનમાં ગૂંજે છે. ભાષાને શું વળગે ભૂર ? પુસ્તકો એ પુસ્તકો છે..ભાષા કોઇ પણ હોય..બકોર પટેલથી શરૂ થયેલી મારી યાત્રા આજે કાઇટ રનર, લાઇફ ઇઝ બ્યુટીફુલ, ગોન વીથ ધ વીન્ડ, ટયુસડે વીથ મોરીસ,મેમરી ઓફ ગેઇશા..અનેક નામો સુધી વિસ્તરી ચૂકી છે.  જીવનના અંતિમ શ્વાસ સુધી આ યાત્રા ચાલુ રહેશે જ એ કોઇ શંકા સિવાયની વાત છે. મારા પલંગ પર ચાર, પાંચ પુસ્તકો..મેગેઝિનો પડયા ન હોય તો મને ઉંઘ ન જ આવે..તો એ પલંગ મારો ન જ હોય એમ બધા સ્વીકારી લે.

આજે જયારે ઘણી જગ્યાએ  લખું છું..અને વાચકોના  સુંદર પ્રતિસાદ આવે ત્યારે સ્વાભાવિક  રીતે જ છલકાઉં છું…અલબત્ત એ કાર્ય મહાસાગરના એક બિંદુ જેટલું પણ નથી જ..એનો પૂરો ખ્યાલ છે. વાંચવું અને  લખવું એ  કદાચ મારી જરૂરિયાત છે. મારી એકલતાને એકાંતમાં પલટાવવાની જરૂરિયાત…બધી જવાબદારીઓ સારી રીતે પૂરી થઇ ગઇ છે. ઘરના કામમાંથી ઓલમોસ્ટ રીટાયર્ડ..સમયનો કોઇ અભાવ નહીં..મિત્ર પતિનો પૂરેપૂરો સાથ, સહકાર..જે કરવું હોય તે કરવાની સ્વતંત્રતા. કોઇ આર્થિક  પ્રશ્ન નહીં..આવી અનેક અનુકૂળતાઓ માટે ઇશ્વરની ઋણી છું..”દીકરી મારી દોસ્ત “ મારા આ પુસ્તકે દેશમાં કે વિદેશમાં અનેક સુંદર આજીવન સંબંધો આપ્યા છે. શબ્દોની પવનપાવડીએ બેસીને કયાંથી કયાં સુધી પહોંચી શકાય છે.. લોકોના હ્રદયને સ્પર્શી શકાય છે એ  અનુભૂતિ મનને સભર રાખે  છે.

જયારે જયારે મારા પુસ્તકને કોઇ એવોર્ડ મળ્યા છે  ત્યારે મારી નજર સમક્ષ બે વસ્તુઓ અચૂક તરવરી ઉઠે છે..એક કીર્તિમંદિરની લાઇબ્રેરી…અને બીજા મારા શિક્ષકો..આજે આ લખતી વખતે પણ તેમનો સાદ મારી ભીતર ઘૂઘવે છે.

તેમને ભાવપૂર્વક સ્નેહવંદન સાથે જ આ ગ્રંથરાગનો લેખ પૂર્ણ થઇ શકે ને ?

 

 સાથે સાથે રણઝણી રહી છે…કલાપીની આ પંક્તિ….”

કલા છે ભોજય મીઠી..ને ભોકતા વિણ કલા નહીં..

કલાકાર, કલા સાથે ભોકતા વિણ મળે નહીં…”

એ ન્યાયે વાચકો સિવાય કોઇ  પણ લેખક અધૂરો જ ને ? સદનસીબે  અસંખ્ય વાચકોના અઢળક સ્નેહથી હું સભર સભર….  એમના સ્નેહને સલામ..શબ્દોની સાચી કદર કરનાર કોઇ ભાવકનો પ્રતિસાદ  અચાનક આવી ચડે ત્યારે સર્જનની સાર્થકતા અનુભવાય…મારું જીવન એ જ મારો સંદેશ એમ તો ગાંધીજી જેવી મહાન વ્યક્તિ કહી શકે..મારી એ પાત્રતા કયાં ?

પણ  વાંચન કે લેખન.. શબ્દો એ જ મારું જીવન..પછી એ મારા હોય કે મારા  અન્ય પ્રિય મિત્રોના…

સ્કૂલ, કોલેજમાં હતી ત્યારે વ્યક્તિઘડતર અને ગુણવંત શાહની કાર્ડિયોગ્રામ..એ બે પુસ્તકો લગભગ આખેઆખા મારી ડાયરીમાં કોપી કરેલા..અનેક કવિઓની સુંદર પંક્તિઓ મારી દસેક ડાયરીઓમાં આજે પણ ઝળહળી રહી છે. હકીકતે ભલે હું ગદ્ય જ વધારે લખું છું..પણ મારો પહેલો પ્રેમ તો કવિતા અને માત્ર કવિતા જ રહ્યો છે. પદ્ય સિવાય મારું ગદ્ય મને અધૂરું જ લાગે. લાખ ઇચ્છા છતાં છંદ સાથે નાતો બંધાયો નથી.. ઉતાવળિયો સ્વભાવ અને  ધીરજનો અભાવ આ બે અવગુણોની લીધે છંદની ગાડી આજે તો અટકીને ઉભી છે..કયારેક ચાલી શકશે એ શ્રધ્ધા હજુ ખૂટી નથી..પણ એ માટે જરૂરી મહેનત..સાધના કયાં ? છંદ શીખવા બેઠી હોઉં અને એકાદ વાર્તા લખીને ઉભી થઇ હોઉં એવું અનેકવાર બનતું રહ્યું છે..કયાં સુધી ?એ ખબર નથી.

કૃષ્ણ નામે ગ્રંથ ન  સમજાય તો પણ

   સાવ સીધો ને સરળ અનુવાદ રાધા….મુકેશ  જોશી

 

 

 

 

પારકા..પોતાના..

મમ્મી..મમ્મી, કરતા  ચાર   વરસના લવના ડૂસકાં શમવાનું નામ નહોતા લેતા.મમ્મી કારમાં બેસીને ગઇ..તે તેણે નજરે જોયું હતું. આજે પોતાને કેમ સાથે ન લઇ ગઇ ? દાદીમાને પૂછતાં તેને બીક લાગતી હતી. દાદીમાને પોતે નહોતો ગમતો. એટલું તો આ અબોધ બાળક સમજી ચૂકયો હતો. માયાબેને રડતાં લવને શાંત કરતાં કહ્યું હતું.

મમ્મી, થોડાં દિવસમાં આવી જશે. તે તારા માટે નાના ભાઇને લેવા હોસ્પીટલે ગઇ છે. ‘’

મને કેમ ન લઇ ગઇ ?  

ત્યાં તારે ન જવાય.

‘’ તો મારે ભાઇ નથી જોતો. મમ્મી જોઇએ છે.’’

‘ ચૂપ. પાછળથી દાદીમા જોશથી બોલ્યા.

લવ દોડીને  કામવાળા બેનની  સોડમાં લપાઇ ગયો.

માયા, આને વધારે માથે ચડાવીશ નહીં. શું સમજી ?

માયાએ સમજી હોવાના પુરાવા તરીકે માથું ધૂણાવ્યું. લવને લઇ તે ત્યાંથી ચાલી ગઇ.

રડતા લવને કેમ સમજાવવો તે માયાને ખબર પડી નહીં. અંતે તેણે બાળકને સૂવડાવવા ડરનો જ આશરો લીધો.

જો , જલદી સૂઇ જા. દાદીમા આવશે ને તો પાછા ખીજાશે. તને ખબર છે ને દાદીમા કેવા ગુસ્સે થાય છે ? બાવા પાસે પકડાવી દેશે.

’’ મમ્મી, છોડાવશેને ?

પણ મમ્મી તો હોસ્પીટલમાં ગઇ છે..ભાઇને લેવા.

 ‘’ પણ શું કામ ? મારે ભાઇ નથી જોતો. ભાઇ હોસ્પીટલમાં મળે ?

 ‘’ હા, ત્યાં મળે.’’

 મમ્મી કયારે આવશે ? 

ભાઇ આવી જશે ત્યારે.

ભાઇ કયારે આવશે ?

 થોડા દિવસ પછી.

 ‘’ જલદી કેમ નથી આવી જતો ?

 એમાં વાર લાગે. ભાઇ નાનો છે ને એટલે..’’

 બધી વાતમાં ‘ ભાઇ..  આ ન જોયેલા ભાઇ ઉપર નાનકડા  લવને એવો તો ગુસ્સો આવ્યો. એક તો મમ્મીને લઇ ગયો.  ને પોતે પાછો જલદી આવતો નથી. તેને ખબર નથી કે મમ્મી ન હોય ત્યારે દાદીમા એને કેવા ખીજાય છે.  તેને ગુસ્સો તો  મમ્મી  ઉપર પણ આવતો હતો. ભાઇને લેવા ગઇ..તો ભલે ગઇ. પણ પોતાને સાથે લઇને કેમ ન ગઇ ? નહીંતર મમ્મી જે લેવા જાય એમાં પોતાને સાથે લઇ જ જતી હતી.   ને આ બધાનું કારણ ભાઇ…ભાઇ આવે એટલી વાર છે. પોતે એને ખીજાશે..દાદીમા પાસે મૂકી આવશે. ભલે દાદીમા એને ખીજાયા કરે. પોતે તો મમ્મી પાસે….’

લવનું બાળમન કલ્પના કરતું રહેતું. પણ…

પણ.. આઠ દિવસ પછી નાનો ભાઇ ઘેર આવ્યો ત્યારે તેના આશ્ર્વર્ય સાથે લવે જોયું કે દાદીમાએ તો ભાઇની આરતી ઉતારી..તેને ચાંદલો કર્યો.  ઘરમાં આવતાની સાથે જ તેને તેડી લીધો. દાદીમા તો ખીજાવાને બદલે ગીત ગાતા હતાં. ઘર આખું સરસ શણગાર્યું હતું.

મમ્મી પણ ખુશખુશાલ હતી. થોડીવાર તો  તે પણ લવને જાણે ભૂલી જ ગઇ. પછી  અચાનક ખ્યાલ આવતા લવને નજીક બોલાવ્યો. એકાદ મિનિટ તો લવ રિસાઇ રહ્યો.પણ પછી રહેવાયું નહીં. કેટલા દિવસે માને જોવા પામ્યો હતો. દોડીને મમ્મી પાસે પહોંચી  ગયો.

અરે, અરે, ઇરા, આઘો રાખ આ છોકરાને…આને કયાંક લગાડી દેશે…દાદીમાએ વહુને કહ્યું

ઇરા લવને નાનો ભાઇ બતાવી રહી. લવની આંખોમાં તો વિસ્મયના વાદળો ઉમટયાં હતાં.કેવો નાનકડો છે !મારો ભાઇ છે ? તેણે મમ્મીને પૂછયું. ઇરાએ હસીને હા પાડી. લવને આ નાનકા ભાઇ પર વહાલ ઉભરાઇ આવ્યું. તે  તેને વહાલ કરવા નીચો નમ્યો.ત્યાં…દાદીમા તેનો હાથ પકડી દૂર ખેંચી  ગયા.એકવાર કહ્યું ને કે એને અડવાનું નહીં. લાગી જશે

‘  હું એને લગાડીશ નહીં. મારો ભાઇ છે. ‘

થોડાં ડરતાં ડરતાં  લવે  જવાબ દીધો.

જોયો મોટૉ ભાઇ વાળો… બબડતા દાદીમા ત્યાંથી ચાલતા થયા.લવને રડવું આવી ગયું. ભાઇ તેનો છે એમ કહે છે પણ  તેને કોઇ અડવા તો નથી દેતું. તે થોડો ભાઇને લગાડવાનો છે ? તે તો ભાઇને જોશે..રમાડશે… તેને વાલુ વાલુ કરશે.પોતાના  રમકડાં આપશે.

બે દિવસ વીતી ગયા. કોઇ લવને  ભાઇ પાસે જવા નથી દેતું. જે આવે છે તે બધા ભાઇના જ વખાણ કરે છે. તેને રમાડે છે. પોતાનું તો કોઇ પૂછતું પણ નથી. બધા ભાઇને કંઇક આપે છે. પોતાને કંઇ જ નહીં. મમ્મી  પણ દાદીમા ન હોય ત્યારે જ બોલાવે છે. તેને   ભાઇને અડવાનું  મન થાય છે. પણ અડતો નથી. મમ્મી પણ ભાઇની જ વાત કરે છે. ભાઇનું નામ કુશ  છે.

‘ લવ, તને ગમે છે ને તારો ભાઇ ? લવે  જોશથી ડોકુ ધૂણાવી ના પાડી. ભાઇએ આવીને પોતાની મમ્મી લઇ લીધી હતી..કેમ ગમે ?  કહે છે કે લવનો ભાઇ છે. પણ પોતાને એની પાસે જવા તો દેતા નથી. આવો ભાઇ કેમ ગમે લવને ?

બેટા, એવું ન કહેવાય.

મમ્મી લવને આગળ કશું સમજાવે ..તે પહેલાં દાદીમા હાજર..

લવ ત્યાંથી રફુચક્કર..ઇરાએ એક નિશ્વાસ નાખ્યો.  સાસુને શું કહેવું ? લવ તેને કયારેય પોતાનો લાગ્યો જ નહોતો. ને લાગવાનો પણ નહોતો. એની પોતાને  ખબર હતી જ.  હવે  કુશના આગમનથી  તો લવ તેમને  સાવ જ અળખામણો લાગતો હતો. શું કરે પોતે ?

તેણે લવને સાચવી લેવાનું પતિને  કહ્યું. પણ અંકિત પાસે એવો સમય કે એવી ધીરજ કયાં હતા ?

તું ચિંતા ન કર. થોડો સમય થશે એટલે લવ પોતે જ સમજી જશે બધું.

આખા ઘરમાં જાણે કુશનું રાજ છે.  કુશ જરાક હસે તો બધા રાજી રાજી..કુશ રડે તો બધા દોડે. દાદીમા પણ કુશની આગળ પાછળ ફરે છે. લવને નવાઇ લાગે છે..દાદીમાના વર્તનની..  

હવે પોતાને સ્કૂલે મૂકવા મમ્મી નથી આવતી. માયા મૂકી જાય છે.  બસ..આખો દિવસ કુશને ખોળામાં લઇને મમ્મી બેસી રહે છે.  કુશને પોતાની સાડી નીચે ઢાંકી રાખે છે. માયા કહે છે.

‘ કુશ મમ્મીના ખોળામાં મમ   કરે છે. ‘

 મમ્મી હવે પોતાને જમાડતી નથી. સૂવડાવતી નથી. વાર્તા કહેતી નથી.હવે એ બધું કામ માયા કરે છે. પણ લવને તો મમ્મી જોઇએ છે.  

જોકે   અકળાય તો ઇરા પણ છે પણ શું કરવું તે સમજાતું નથી. કયારેક લવને વહાલ કરી સમજાવવા જાય છે પણ સાસુ લવને તેની નજીક બહું આવવા જ નથી દેતા. કુશ રાતે જાગે છે અને પોતાને પણ  આખી રાત જગાડે છે. કુશની ઉંઘ સાવ ઓછી છે. તેથી દિવસે પણ તેની પાછળ ધ્યાન આપવું પડે છે. પરિણામે ઇરાને લવ માટે સમય કયાં જ બચે છે ? ઇરાનું આખું અસ્તિત્વ કુશ  પાછળ વ્યસ્ત થઇ ગયું છે. પોતાની છાતીમાંથી દૂધ પીતા કુશને નીરખી રહે છે. એક  હૂંફાળો  અનુભવ. આ અનુભવનો એહસાસ તો હવે જ પામી છે. લવની મા હોવા છતાં જનેતાનું ગૌરવ તો કુશે જ અપાવ્યું. પોતે  જ યશોદા અને પોતે જ દેવકી..

કુશને દૂધ પીવડાવતાં તેના મનમાં લવના વિચારો ચાલી રહ્યા છે. આજે અચાનક મનમાં રમી રહી છે ત્રણ વરસ  પહેલાની એ ક્ષણ…

એક વરસનો એ છોકરો …જોતાં જ ઇરાને ગમી ગયો હતો. થોડૉ શ્યામ વર્ણ..પણ તેની મોટી મોટી ભાવવાહી આંખોમાં  પોતાનું પ્રતિબિંબ ઝિલાયું  હતું કે શું ?  આટલા બધા છોકરાઓમાંથી તેની ઉપર જ પસંદગીની મહોર લાગી.  જયારે પસંદગીને અવકાશ હતો ત્યારે દિલને ગમી જાય એ જ લેવાય ને ? એક વરસનો આ છોકરો તેની સામે   ટગર ટગર  જોઇ રહ્યો હતો. ઇરાએ બોલાવ્યો તો ખિલખિલ હસી પડયો. પાસે તો ન આવ્યો. અજાણ્યું લાગતું હતું કે ડર લાગતો હતો તે ઇરાને સમજ ન પડી. પણ આ બાળકમાં તેને તેના કનૈયાના દર્શન જરૂર થયા. કાળા, વાંકડિયા વાળ, આકર્ષક ચહેરો, પ્રભાતના પહેલા કિરણ જેવું સ્મિત, આંખોમાં અપાર આશ્ર્વર્ય..હજુ બોલતા તો નહોતો શીખ્યો. પણ ડગુમગુ ચાલતા જરૂર શીખ્યો હતો.

ઇરાએ તેને ફરીથી બોલાવ્યો. થોડીવાર તે તેની સામે જોઇ રહ્યો. પછી ધીમેથી ડગલું ભર્યું. બે ચાર ડગલાં ભર્યા ત્યાં ગબડી પડયો. ઇરાને દોડીને ઉંચકવા ગઇ ત્યાં તો હસતો હસતો પાછો ઉભો થયો અને ફરીથી ડગુમગુ ચાલુ..  ઇરા ખુશખુશાલ. તેણે અંકિત સામે જોયું. અંકિતે માથું હલાવી સંમતિ દર્શાવી. આમ પણ આ નિર્ણય ઇરાનો હતો. તેને પોતાને તો એવી કોઇ જરૂર નહોતી લાગતી. પરંતુ  ઇરાની ઇચ્છાને તેણે હમેશની જેમ સ્વીકારી હતી.સઘળી  કાનૂની વિધી પતાવી એક વરસનું એ શિશુ  તેમના ઘરમાં આવ્યું ત્યારે મકાન ઘર બની હસી ઉઠયું.  દીવાલો એક બાળકની કિલકારીથી ચહેકી ઉઠી. ઇરાએ તેનું નામ લવ  પાડયું.

ડગુમગુ ચાલતા પગ ધીમે ધીમે સ્થિર થયા. લવની આંખો ઇરાને ઓળખતી થઇ. લવના કાલાઘેલા શબ્દોથી   ઘરમાં ચેતન ઉભરાયું.  હવે અંકિત ઓફિસેથી મોડો આવે છે તો ઇરાને ફરિયાદ કરવાનો સમય પણ નથી હોતો. આજે લવે શું કર્યું..શું નવું શીખ્યો તેની વાતો અઢળક વાતો…અંકિત ઇરાનું  આ બદલાયેલું સ્વરૂપ…માતૃસ્વરૂપ જોઇ રહે છે. આ ઇરાને તો તેણે કદી જોઇ નથી. પહેલીવાર લવે ઇરાને મમ્મી કહીને બોલાવી ત્યારે તો ઇરાની આંખોમાં ગંગા જમના ઉમટી  હતી. આ શબ્દ સાંભળવા તે દસ વરસ તડપી હતી…તરસી હતી…આજે એ શબ્દ તેના અસ્તિત્વને ઝંકૃત કરી રહ્યો હતો..રણઝણાવી રહ્યો હતો…બે  વરસ તો ચપટી વગાડતા જ..એક શમણાંની માફક ….

લવના ત્રીજા બર્થ ડેની  પાર્ટીમાં જ  અચાનક ઇરાને ઉલટીઓ….પાર્ટીમાં તેના ડોકટર મિત્ર હાજર હતા. અને…અને સર્જાયો હતો એક ચમત્કાર….જે ડોકટરે તેને તે મા બની શકે તેમ નથી એમ કહેલું  તે જ ડોકટરે આજે…

  ઇટસ એ મીરેકલ.. કહી તેને મા બનવાના સમાચાર આપી અભિનંદન આપ્યા હતા.

લવે  તેના જન્મદિવસની તેને આપેલ આ ભેટ હતી ? વરસોથી જે પળની પ્રતીક્ષા હતી..તે પળ સામે આવી હતી…અંકિત પણ સ્વાભાવિક રીતે જ ખુશખુશાલ…ઘરમાં ખુશીનું સામ્રાજય…તેના સાસુ પણ દોડી આવ્યા હતા. અનાથાશ્રમમાંથી છોકરો લાવ્યા તે ન ગમવાથી…..

  તમને ગમે તે કરો..મારું થોડું માનવાના છો ? કહી રિસાઇને ગામડે ચાલી ગયા હતા. હવે સારા સમાચારની  જાણ થતાં જ બધું ભૂલીને ઘેર આવી ગયા હતાં. લવને લાવીને ઇરા માતા બની હતી. કુશે તેને જનેતા બનાવી. લવ  પોતાની કૂખે નથી જન્મયો તે વાત પોતે તો ભૂલી ચૂકી હતી. પણ સમાજ તેને કયાં ભૂલવા દે તેમ હતો ?

આજે ઇરાની નજર સામે બધા દ્રશ્યો ફરી એકવાર …

કુશ મોટૉ થતો ચાલ્યો. તે બેસતા શીખ્યો, ડગુમગુ ચાલતા શીખ્યો. ખૂબ ચંચળ છે કુશ. લવની બુકસ,પેન્સિલ, રબર નાસ્તા બોક્ષ બધું તેને જોઇએ છે. કશું રહેવા નથી દેતો.   દાદીમા તો લવને  ખીજાવાનો એકે મોકો નથી છોડતા.

  ‘ કશું ઠેકાણે રાખતો નથી.. કંઇ સંસ્કાર જ નથી. ન જાણે કોનું….’

જોકે દાદીમા વાકય પૂરું કરતા નથી.  લવને કંઇ સમજાતું નથી. કુશને તો કોઇ ખીજાતું નથી. તોફાન તો એ કરે છે. મમ્મી પણ આખો દિવસ તું મોટૉ છે..એ તો નાનો છે. એ થોડૉ સમજે છે ? એવું બધું જ કહ્યા કરે છે. નથી થવું તેને મોટું….કુશ આવ્યો એટલે જ પોતે મોટો થઇ ગયો. અતિ સંવેદનશીલ લવને વારેવારે રડવું આવી જાય છે. પણ તેને છાનો રાખવાનો સમય હવે કોઇ પાસે નથી.

જોકે નાનકડા કુશને તો લવ  વિના એક મિનિટ ચાલતું નથી. ભાઇ..ભાઇ કહેતો કુશ લવની પાછળ પાછળ જ ફર્યા કરે છે. લવના બાળ મનને કુશ ગમે છે..અને નથી ગમતો…બંને એકી સાથે થાય છે. કશું સમજાતું નથી.

 ઘરમાં લવ અને કુશની ધમાચકડી ચાલતી રહે છે. બંને ભાઇના તોફાનથી  ઇરા કયારેક અકળાય છે. થાકી પણ જાય છે. તે કંઇ હવે  ત્રીસ વરસની નથી.

એક દિવસ કુશના હાથમાં ભાઇના ક્રેયોનસ આવી ગયા. છ વરસનો લવ  તેનું હોમવર્ક  કરી રહ્યો હતો. લવની એક બુક લઇ તેણે તેમાં રંગો પૂર્યા.પછી હરખાઇને ભાઇને બતાવવા ગયો. પોતાની  મેથ્સબુકમાં આમ કલર પૂરેલા  જોઇ લવે ગુસ્સાથી કુશને એક લગાવી દીધી. કુશે ભેંકડો તાણ્યો. બરાબર ત્યારે જ ઇરા ત્યાં આવી. લવે  કુશને માર્યું તે જોઇ તેનાથી  ધડાધડ લવને બે લાફા લગાવાઇ ગયા.  નાના ભાઇને મારે છે ?

લવ ડઘાઇ ગયો.  મમ્મીએ તેને માર્યું ? મમ્મીએ ભાઇને માર્યું. તે જોઇ રડતો કુશ ચૂપ થઇ ગયો. અને ભાઇની આંખમાંથી વહેતા આંસુ પોતાના નાનકડા હાથોથી લૂછવા લાગ્યો.  ત્યાં દાદીમા આવી પહોંચ્યા. અને પછી તો પૂછવું જ શું ? તેમની જીભ હવે કાબૂમાં કેમ રહે ?

ઇરાને તો શું બોલવું તે સમજાયું નહીં. તે લવ અને કુશ બંનેનો હાથ પકડી અંદર ચાલી ગઇ. તેના મનમાં  કદી બંને ભાઇઓ વચ્ચે કોઇ ભેદભાવ નથી  જાગ્યો. લવ મૉટો હતો અને કુશ  અણસમજુ હતો એને લીધે સ્વાભાવિક રીતે જ લવને ખીજાવાનું વધારે થતું એટલું જ. પરંતુ  આજે તેને  એટલું તો જરૂર થયું કે પોતે  થોડું સ્ટ્રીક તો થવું જ રહ્યું. નહીંતર  છોકરાઓને બગડતા વાર કેટલી ?

રોજ કંઇ ને કંઇ તો બનતું જ રહે છે. ઇરા અકળાતી રહે છે. તેની અકળામણનું રૂપાંતર  ગુસ્સામાં થતું રહે છે.  મોટો હોવાથી સ્વાભાવિક રીતે જ એ ગુસ્સાનો ભોગ લવ  જ બને છે. દાદીમા  તો ખુલ્લેઆમ બંને ભાઇઓ વચ્ચે પક્ષપાત કરતા રહે છે. ઘરમાંથી એક લય ખોરવાતો રહે છે.

હવે તો કુશ પણ સ્કૂલે જાય છે. બંને ભાઇ વચ્ચે ઝગડાં તો દરેક ઘરની જેમ જ થાય છે. પણ ઉકેલ દરેક ઘરની જેમ નથી આવી શકતો. દરેક વખતે વાંક લવનો જ નીકળે છે. કુશ છાનોમાનો ભાઇની સળી કરતો રહે છે. અને લવ જાહેરમાં….

લવ તોફાની ગણાય છે. કુશ ચંચળ. હવે લવ દસ વરસનો  થયો છે.. દાદીમાના આખો વખત બોલાતા શબ્દોના અર્થ હવે તે પૂરા તો નહીં પણ  અડધાપડધા  સમજતો થયો હતો. અલબત્ત પોતે જે સમજયો છે તે સાચું છે કે ખોટું..એની ખાત્રી કોને પૂછીને કરે ?

અંતે  અંકિતની સૂચનાથી લવને થોડો સમય  હોસ્ટેલમાં મૂકવાનું નક્કી થયું. ત્યાં સુધીમાં કુશ પણ થોડો મોટો થઇ જશે અને સમજદાર બની જશે. પછી લવને પાછો લાવીશું  દાદીમા પણ થોડો  સમય શાંત બને એ જરૂરી હતું. નકામા ગમે તેમ બોલતા રહીને લવને વધારે હર્ટ કરતા રહેશે  એ વિચારે ઇરા પણ લવને થોડો સમય હોસ્ટેલમાં મૂકવા સંમત થઇ.

લવને હોસ્ટેલ માટે પૂછતી વખતે ઇરાને હતું કે લવ તેને છોડીને જવા તૈયાર નહીં જ થાય. પરંતુ તેના અશ્વર્ય વચ્ચે લવને વાત કરતા જ તેણે  જરા પણ  વિરોધ સિવાય તુરત હા પાડી. જાણે હોસ્ટેલમાં જવા તે આતુર કેમ ન હોય ? ઇરાને આશ્ર્વર્ય  તો થયું પણ સાથે સાથે તેણે રાહતનો શ્વાસ પણ  લીધો. તેને તો હતું કે લવને હોસ્ટેલમાં મૂકવાનું કેવું અઘરું બની રહેશે.પણ અહીં તો ઉલટુ જ બનતું જોઇ તેને ગુસ્સ્સો આવ્યો. ખરો છે આ છોકરો.. છે જરાયે પોતાને માટે માયા..મમતા..કેવી સીધી હા પાડી દીધી. એને તો હતું કે પોતાને છોડીને જવાની વાત કરતા જ લવ રડશે..ઘણાં ધમ પછાડા કરશે ..પોતે એને કેમ મનાવશે ? એ બધું  તેણે વિચારી રાખ્યું હતું. પણ અહીં તો એવી કોઇ જરૂર જ ન પડી. લવ તો જાણે  બધાથી છૂટવાનો હોય એમ તુરત તૈયાર.. અરે, કુશને તો લવનું કેટલું હતું. એ તો લવને જવાની વાત સાંભળતા જ રડી પડયો ને પોતે પણ સાથે જવાની જિદ પકડી ત્યારે લવે  જ તેને મનાવ્યો  હતો.

એટલે લવને જ જવાનું મન છે..એ જાણી ઇરાને આઘાત લાગ્યો. પોતે આટલો સ્નેહ આપ્યો છતાં તેને પોતા માટે એવી લાગણી કેમ નથી ? શા માટે તે પોતાને છોડીને જવા માટે આમ જલદી તૈયાર થઇ ગયો ?

સારી સ્કૂલ અને હોસ્ટેલમાં એડમીશન લેવાઇ ગયું. મૂકવા જવાની તૈયારી થતી રહી. ઇરા  લવની જરૂરિયાતની એક એક વસ્તુઓ ભેગી કરતી રહી. કંઇ ભૂલાઇ ન જાય..જાતજાતની ખરીદી થતી રહી. જવાનો દિવસ નજીક આવતો ગયો. લવ વધુ ને વધુ મૌન બનતો ગયો. ઇરાની દરેક સૂચનાઓનું તે અક્ષરશ : પાલન કરતો રહ્યો. હા.. રોજ રાત્રે બંને ભાઇઓ પોતાના રૂમમાં એકલા હોય ત્યારે તેમની વચ્ચે થોડી વાત થતી રહેતી. બંને ભાઇઓ સ્નેહની રેશમગાંઠે બંધાયેલા હતા જ. જવાને આગલે દિવસે  એકમેકને વળગીને બંને ભાઇ રડતા રહ્યા. અલબત્ત ફકત રાત્રે જ એકલા હોય ત્યારે જ. બાકી  કોઇની  હાજરીમાં તો  લવ બધાથી અળગો જ રહેતો. ઇરાની અકળામણ ગુસ્સારૂપે જ બહાર આવતી. એમાં દાદીમાના શબ્દો આગમાં ઘી પૂરવાનું કામ કરતા..

પારકા તે કદી પોતાના થયા સાંભળ્યા છે ? આંગળીથી નખ વેગળા તે વેગળા જ.. કુશને જેટલું થાય એટલું આ  પારકા છોકરાને તારું થોડું જ થવાનું ? જોયુંને  આ કુશ આટલો હિજરાય છે પણ એને પડી છે કોઇની ? સાવ ઢીઢ છે ઢીઢ.. ન જાણે કોનું….

પણ હમેશની જેમ ઇરા સામે નજર પડતા આગળનું વાકય પૂરું ન કર્યું.

લવની આંખો ભીની બની હોવાનો ઇરાને આભાસ થયો કે શું ?

ઇરાએ આંસુને ભીતર જ શમાવીને લવનો સામાન પેક કર્યો. લવ તો આજે આખો  દિવસ રૂમની બહાર જ નહોતો નીકળ્યો. કુશ એકલો એકલો અણોહરો થઇને ફરતો રહ્યો. આજે લવ તેની સાથે  બોલવા પણ  તૈયાર નહોતો.

બીજે દિવસે સવારે નીકળવાનું  હતું. નક્કી એવું થયું હતું કે અંકિત એકલો જઇને મૂકી આવશે. ઇરા સાથે આવશે તો ઢીલી પડી જશે.. એથી અંકિતે જ ઇરાને ના પાડી હતી. ઇરા પણ કબૂલ થઇ હતી. લવને પૂછતા તેણે કહ્યું હતું. કે મમ્મીને ધક્કો ખાવાની જરૂર નથી. ઉલટું તે સાથે ન જ આવે એવો આગ્રહ કર્યો હતો.

અને કદાચ એટલે જ ઇરાએ મન મક્કમ કર્યું હતું.

કુશને આજે  સ્કૂલે નહોતું જવું  પણ ઇરાએ તેને પરાણે ધકેલ્યો હતો. લવને જવા દેવો કુશ માટે સહેલું નહોતું એની ઇરાને જાણ હતી જ. સવારે લવનો સામાન મોટરમાં મૂકાયો. ઇરાને હતું હવે તો લવ તેને વળગીને રડશે જ.. પણ..

લવ તેને પગે લાગ્યો. અને ચૂપચાપ ગાડીમાં બેઠો. ન જાણે કેમ પણ ઇરા ગાડીમાં ચડી બેઠી.

અરે, ઇરા.. આ શું ?

અંકિત, સવારે જઇને સાંજે પાછું જ આવી જવાનું છે ને ? હું પણ આવું છું. પ્લીઝ..

અંકિતે  ઇરાની  હિંગળૉક આંખ સામે જોયું. અને કશું બોલ્યા સિવાય ગાડી સ્ટાર્ટ કરી.

આખે રસ્તે લવને બોલાવવા માટે ઇરા જાતજાતની વાતો કરતી રહી. પણ લવનું ધ્યાન તેની વાતોને બદલે બારીમાથી બહાર જોવામાં જ વધારે હતું. જરૂર પડયે એકાદ બે શબ્દમાં જવાબ આપી તે મૌન બની જતો.  અંતે  ઇરા ચૂપ બની ગઇ.

હોસ્ટેલમાં પહોંચી જરૂરી વિધી  પતાવી .ઇરાને લવની રૂમમાં આંટો માર્યો. તેની સાથે રૂમમાં બીજા કયા છોકરાઓ છે.. શું સગવડ છે બધી તપાસ કરી લીધી. બધું બરાબર લાગતા રાહતનો શ્વાસ લીધો. લવને તો જાણે આ બધા સાથે કોઇ નિસ્બત જ નહોતી.

બેટા, ફાવશે ને ? ગમશે ને ? નહીંતર આપણે  પાછા જઇએ હોં..

ના..અહીં તો મારા જેવડા કેટલા બધા છોકરાઓ છે મને મજા આવશે. ઇરા સામે જોયા વિના જ લવ બોલ્યો. અને પાછળ  ફરીને બીજા છોકરાઓ સાથે વાત કરવા લાગ્યો.

ગુસ્સો, દુ:ખ, હતાશા, વેદના, એક કસક.. ન જાણે કઇ કઇ લાગણીઓથી ઉભરાતી ઇરા લવને બાય કરી બહાર નીકળી ગઇ. ઇરા ગાડીમાં બેસી ગઇ. ગાડી નજરથી ઓઝલ થઇ ત્યાં સુધી લવ ગાડીની દિશામાં જોઇ રહ્યો. અત્યાર સુધી મહામહેનતે રોકી રાખેલા આંસુ હવે ધોધમાર વહી રહ્યા.

તેને થયું પોતે કોઇ હોસ્ટેલમાં નહીં..અનાથાશ્રમમાં આવી ગયો છે. અને   કદાચ એ જ  પોતાનું સાચું સ્થાન હતું.   

ઇરા ઘેર પહોંચી ત્યારે સાંજ પડવાની તૈયારી હતી.  કુશ કંઇક પૂછવા ગયો ત્યારે માથું દુખે છે કહીને ઇરા ડૂસકા સમાવતી પોતાના રૂમમાં જઇ પલ્ંગ પર પડી રડી પડી. લવે આમ કેમ કર્યું ? પોતે કોઇ ભૂલ કરી હતી ?

ત્યાં માયા હાથમાં ચાનો કપ લઇને આવી.

બહેન, આદુવાળી ચા પી લો..જરા  સારું લાગશે. ઇરાના આંસુ જોઇને તે બોલી ઉઠી.

બહેન, જે થયું તે સારું ન થયું.. લવને ખબર ન પડી   હોત તો સારું  થયું હોત..

એટલે ?  ઇરા સફાળી બેઠી થઇ ગઇ.

શેની ખબર ન પડી હોત તો ?

હમણાં થોડા દિવસો પહેલા દાદીમા લવ ઉપર ગુસ્સે થયા હતા અને ત્યારે મને કહેતા હતા અનાથાશ્રમમાંથી ગમે તે છોકરાને ઉપાડી આવીએ એટલે કંઇ એ પોતાના થઇ જાય. પારકા તો પારકા જ રહેવાના.. આ લવ મોટો થઇને કેવો નીકળશે કોને ખબર ? ‘

બહેન લવ આ બધું સાંભળી ગયો હતો  મને પૂછતો હતો  કે ..

માયા આગળ બોલતી રહી. પણ ઇરાને કશું સંભળાતું નહોતું. .

સૂર્ય અસ્તાચળ તરફ જઇ રહ્યો. પંખીઓ કિલબિલાટ કરતા પોતપોતાના માળા તરફ પાછા ફરીને હાશકારો પામતા હતા. ઇરાના ગળામાંથી મોટેથી  એક ધ્રૂસકું  સરી પડયું.    

 

 

 

 

 

 

એક વાર્તા..

 

એક વાર્તા…( published in mari saheli..dec.2016 )

તનુ  ઉપર બેસીને  વાંચતી હતી.ત્યાં અચાનક મમ્મીનો ઘાંટો સંભળાતા તે  નીચે  દોડી આવી.

મમ્મા કોઇ સાથે ફોનમાં વાત કરી રહી હતી.

‘ નો..નો વે, રાસ્કલ. તું શું એમ માને છે કે હું તારાથી ડરી જઇશ  ? ‘

તનુના પગ અટકી ગયા. આ શું ?

મમ્માને આવી ગુસ્સે થતા કોઇ દિવસ જોઇ નથી. આજે  શું થયું  ?

 વચ્ચે બોલવા જતી હતી ત્યાં કંઇક વિચારીને  મમ્માનું ધ્યાન ન પડે એ રીતે ચૂપચાપ ઉભી રહી ગઇ. આમ પણ  હમણાં બે ત્રણ દિવસથી મમ્મા અપસેટ દેખાતી હતી.  મમ્માને પૂછતા એણે કશું નથી એમ કહી વાત ઉડાવી દીધી હતી. પણ એને પૂરી શંકા હતી કે કંઇક તો છે જે મમ્મા એનાથી છૂપાવે છે. પણ શું ? એ સમજાયું નહોતું. કદાચ એનું કારણ આજે જાણવા મળી જાય.

મમ્માની સામે કોણ હતું એ તો ખબર ન પડી.પણ હમેશની શાંત મમ્મા આજે પૂરા ચંડિકારૂપમાં હતી એ પાક્કુ.

નહીંતર મમ્માના મોઢે આવા શબ્દો ? ન ભૂતો ન ભવિષ્યતિ..

‘  સમજે છે શું તારા મનમાં ? તું મને બ્લેક મેઇલ કરે છે એમ ? આટલા વરસે ?’

‘  અરે, તારાથી થાય એ કરી લે.મારા પતિ કે મારી દીકરી જેને કહેવું હોય તે કહી દે. કાચી  ઉંમરે થયેલી એ  એક ભૂલ,નાદાની હતી..કોઇ પ્રેમ બેમ નહોતો..શું સમજયો ? અને બીજી વાર મને ફોન કરવાની હિંમત કરતો નહીં.

શટ અપ..ગેટ લોસ્ટ..હા..હા..થાય એ કરી લેજે.’

  મમ્મા લાલઘૂમ બનીને ફોનમાં બરાડા પાડતી હતી.

મમ્માનું કદી નહીં જોયેલું આ સ્વરૂપ તનુ આશ્વર્યથી જોઇ રહી. આખરે વાત શું છે ? મમ્મા કોની સાથે આ રીતે વાત કરે છે ?

થોડી વારે માએ ફોન મૂકયો. પરસેવો લૂછતી, હાંફતી  ત્યાં જ બેસી પડી.

કયાંય સુધી   એકલી એકલી કશુંક બબડી રહી…

તનુને કશું સમજાયું નહીં .

તે ધીમે પગલે મમ્મા પાસે ગઇ.

‘ મમ્મા, એનીથીંગ રોંગ ? ‘

દીકરીને જોતા અનિતા હડબડી ઉઠી..

‘ ના..ના..કશું નથી.પણ તું તો ઉપર વાંચતી હતી ને ?  નીચે કયારે આવી ? ‘

માને આડી વાત નાખતી જોઇ તનુની શંકા મજબૂત થઇ. કંઇક તો છે જે મા છૂપાવે છે.

‘ મમ્મા, વાત શું છે ? ‘

‘ અરે, ખાસ કંઇ નહીં..બેટા..જસ્ટ ફાલતુ.’

‘ મમ્મા, ન કહેવી હોય તો સીધી રીતે ના કહી દે. બાકી આમ વાત ઉડાવ નહી.’

‘  અરે, પણ એવી ખાસ કોઇ વાત જ નથી. બાય ધ વે, તારી એક્ઝામની તારીખ આવી ગઇ ?’

‘ મમ્મા, પ્લીઝ વાત બદલાવ નહીં. મેં બધું સાંભળ્યું છે. તું આ રીતે કોઇ સાથે વાત કરે એ માની શકાય એમ નથી અને છતાં તેં કરી છે મતલબ કોઇક તો એવી વાત છે જે તને આટલી હદે ઇરીટેટ કરે છે. કદી મોટેથી ન બોલનારી મારી મમ્મા ફોનમાં કોઇને ગાળો પણ આપી શકે ? ‘

‘ ઓહ્હ..અર્થાત તેં બધું સાંભળ્યું ? ‘

‘ સોરી મમ્મા, મારો એવો કોઇ ઇરાદો નહોતો..પણ તારો મોટો અવાજ સાંભળી હું ગભરાઇ ગઇ હતી એથી નીચે દોડી આવી.’

‘ ઓહ..મને ખ્યાલ ન રહ્યો.આવેશમાં અવાજ મોટો થઇ ગયો હશે. તને વાંચવામાં ડીસ્ટર્બ થયું હશે.

‘ મતલબ કે તારે વાત કરવી જ નથી. એમ ને ? હું સોળની થઇ ત્યારે તેં મને કહ્યું હતું કે બેટા, આજથી આપણે મિત્ર..પાક્કા દોસ્ત..દીકરી મારી દોસ્ત.,મારી બેસ્ટ ફ્રેન્ડ, મારી સખી…આવું બધું કહેનાર તું જ હતી ને ? હવે જો ખરેખર મને  મિત્ર માનતી હો તો છૂપાવવાનું શું છે ? કે પછી કહેવા પૂરતી જ મિત્ર ? ‘

‘ ના..બેટા, તું મારી મિત્ર જ છો.પરમ મિત્ર. ‘

‘ તો પછી મૈત્રીમાં કશું છૂપાવવાનું ન હોય.રાઇટ ?’

‘ રાઇટ..પણ બેટા, આ વાત તો બહું જૂની છે. હું તારા જેવડી હતી ત્યારની.. જેનો કોઇ અર્થ નથી.’

‘ અર્થ હોય કે ન હોય બટ આઇ વોંટ  ટુ નો.’

‘ બેટા..પ્લીઝ..છોડ ને..ઇટ હેઝ નો મીનીંગ એટ ઓલ.’

‘જે વાત માટે તારે આ રીતે કોઇ સાથે બોલવું પડે તે વાત સાવ નાખી દેવા જેવી તો ન જ હોય ને ? ‘

‘ બેટા, એક મા પોતાની નાદાનીની, ભૂલની વાત કયા મોઢે કહે ?’

‘ મમ્મા, એમાં શું છે ? હું કંઇ પારકી થોડી છું ?  કહી દઇશ તો  એટલીસ્ટ મનનો ભાર, આક્રોશ ઓછો તો ચોક્કસ થશે. ‘

‘ ઓહો..ઇટસ ઓકે..તારી જિદ તું નહીં જ છોડે..પણ બેટા,એ વાત સાંભળીને તારે ભૂલી જવાની.એથી આગળ કોઇ પ્રશ્નો નહીં પૂછવાના.. એ શરત કબૂલ હોય તો જ.’

‘ સ્યોર મમ્મા, આઇ પ્રોમીસ.’

અનિતા બે ચાર પળ દીકરીની આંખોમાં જોઇ રહી.

‘ બેટા, તને મેં એ વાત તો ઘણી વાર કહી છે કે તારા નાના, નાની કેવા ને કેટલા સ્ટ્રીક હતા. મને કઇ શરતોએ કોલેજમાં જવા મળ્યું હતું.’

‘ હા, મમ્મા,,યુ આર ગ્રેટ..આવી કડક શરતો તેં પાળી બતાવી.’

અનિતાએ ધીમેથી કહ્યું

‘ ના, બેટા, હું નહોતી પાળી શકી.’

‘ મતલબ ? ‘

અને ધીમેથી અનિતાએ નીરવ સાથેના પોતાના અફેરની, એ પછી એની બેવફાઇની અને આજના ફોનની ધમકીની બધી વાત કરી.

‘ ઓહ્હ..મમ્મા..યુ એન્ડ અફેર ? આઇ જસ્ટ કાન્ટ  બીલીવ..મારી સીધી સાદી મમ્મા, નાના નાનીને ઉલ્લુ બનાવી શકે ને આ રીતે કોઇને મળી શકે એ ખ્યાલ જ..

આઇ જસ્ટ કામ્ટ ઇમેજીન..’

‘ બેટા, જેની કલ્પના પણ ન થઇ શકે એવું જીવનમાં અનેક વાર બનતું હોય છે. જીવન પ્રવાહ કદી સાવ સીધી લીટીમાં નથી વહેતો. એ ઉંમરે મનના ઉધામા યે કયાં ઓછા હોય છે ? યૌવનને પગથિતે પગ મૂકતા કોઇ વિજાતીય વ્યક્તિ પ્રત્યે આકર્ષણ ન થાય તો જ નવાઇ. અને ત્યારે તો એ સમજવા પણ કયાં સહેલા હોય છે ? ‘

‘ મમ્મા, પાપાને આ વાતની ખબર છે ? ‘

‘ ના બેટા.’

‘ તેં કેમ વાત ન કરી ? ‘

‘ બેટા, એ મારા અતીતની વાત હતી જેની સાથે તારા પપ્પાને કોઇ નિસ્બત નહોતી. અને એ કંઈ એવી મોટી ભૂલ નહોતી. એ ઉંમરનો તકાજો હતો. કોલેજની એ ઉંમર જ એવી હોય છે કે શારીરિક આવેગોને કારણે વિજાતીય વ્યક્તિ તરફ આકર્ષણ જન્મવાનું જ. ખાળી ન શકાય એવું આકર્ષણ. વિજાતીય સ્પર્શનો મીઠો તલસાટ શરીરના અંગ અંગમાં છલકાય.  જેને પ્રેમનું નામ આપી દેવાય. હકીકતે બેટા, એમાં પ્રેમ હોતો જ નથી. વિજાતીય સ્પર્શની ઝંખના શરીરના અણુએ અણુમાં સ્પંદનો જગાવે છે.ત્યારે સારું , નરસું વિચારવાની ઇચ્છા કે તાકાત નથી હોતા.

તનુ કંઇક વિચારમાં પડી ગઇ.

‘ પણ મમ્મા, તેં પપ્પાને કેમ વાત ન કરી ? ‘

‘ બેટા, પુરૂષ કદી એવી વાત સહન નથી કરી શકતો. કયારેક તાત્કાલિક સાંભળી લે..સ્વીકારી લે..પણ એના મનમાં કયારે એ વાતનો કેવો પડઘો પડે.કેવા વમળો ઉભા થાય એ કોઇ કહી ન શકે. અતીતની વાત દાટી જ દેવાની હોય. ગડે મુર્દે કભી ઉખાડને નહી ચાહિએ..કયારેક કોઇ નાની, મોટી વાતમાં મતભેદ થાય તો બની શકે આવી કોઇ વાત વચ્ચે આડી આવે. હા, લગ્ન પછી સંપૂર્ણપણે વફાદાર રહેવાનું. બાકી અતીત આખરે અતીત છે. સ્ત્રી કે પુરુષ બંનેનો એક અતીત હોવાનો જ. જેને ભૂલીને જ જિંદગીમાં આગળ વધવાનું હોય.

બાકી એ ઉંમરમાં શરીરમાં  હોરમોન્સ બદલાતા  હોય ત્યારે પ્રબળ શારીરિક આવેગો ન ઉઠે તો જ નવાઇ.. કોઇ પણ વિજાતીય વ્યક્તિ પ્રત્યે આકર્ષણ ન જાગે તો  હું તો એને એબનોર્મલ જ કહું. પણ હા, એને પ્રેમ માની લેવાની ભૂલ  કદી કરવા જેવી નથી. બધા ત્યાં જ ભૂલ કરે છે. અને તેથી જ પાછળથી પસ્તાવાનો વારો આવે છે. માણસને પારખવાની શક્તિ એ ઉંમરમાં કયાં હોવાની ?  ઘરમાં બધા વિરોધ કરશે એવા કોઇ વિચારથી ઘરમાં કોઇને જાણ પણ નથી કરતા. સોરી બેટા..ફોર લેકચર..આ તો તેં જિદ કરી એટલે..

‘ ઓકે..તું હવે ઉપર જઇને તારું વાંચ. મારી કોઇ ચિંતા ન કરતી.આઇ એમ ફાઇન..એન્ડ આઇ કેન હેન્ડલ એની સીચ્યુએશન.’

તનુ  કંઇક ઉંડા વિચારમાં ડૂબી ગઇ.

‘ અરે, બેટા, આમ સીરીયસ થવાની જરૂર નથી. મેં પણ એ વાત મનમાંથી ખંખેરી નાખી છે.તું પણ ભૂલી જા..આજે એક માએ પોતાની સાવ અંગત વાત, પોતાની જાંઘ  દીકરી સમક્ષ ઉઘાડી કરી છે. એક વિશ્વાસ સાથે. પણ બેટા, ટેઇક ઇટ ઇઝી.આ તો આપણી બે સખીઓ વચ્ચેની વાત છે. પપ્પા પણ એમાં સામેલ ન હોય..રાઇટ ?

તનુ ધીમેથી ઉભી થઇ.

‘ રાઇટ મમ્મા, યુ ટેઇક કેર.’

કહેતી તનુ સડસડાટ ઉપર ચડી ગઇ.

અનિતાએ રાહતનો શ્વાસ લીધો.

લોઢું ગરમ થયું હતું.દીકરીની તરલ બનેલી આંખોએ અનિતાને ઘણું કદી દીધું હતું.  સાવ જોડી કાઢેલી,આવડી મોટી અને સાવ ખોટી વાતની અસર દીકરી પર થઇ ચૂકી હતી એ સમજતા એક માને વાર નહોતી લાગી.

બાકી ત્યારે તો એ કેવી છળી ઊઠી હતી.

એ દિવસે તનુના  કપડાનો કબાટ સાફ કરતા પોતાના   હાથમાં જાણે સાપ આવી ગયો હોય એમ તે  છળી ઉઠી હતી.  આ શું જુએ છે પોતે ?  કાંપતા હ્રદયે એ એક પછી એક મેસેજ એ વાંચતી ગઇ અને ધ્રૂજતા હાથે ફોટાઓ ફેરવતી રહી.

“ તનુ.”  ગળામાંથી ચીસ નીકળી પડી.

ગુસ્સાના આવેશમાં એ પણ ભૂલાઇ ગયું કે પુત્રી તો કોલેજની પિકનીકમાં ગઇ છે. કાલે આવવાની છે. શું કરવું તે સમજાયું નહીં.  આજે ઘરમાં સાવ એકલી હતી. કબીર પણ ઓફિસના કામે બહારગામ ગયો હતો.  સાવ નવરી ધૂપ જેવી બેસીને કંટાળતી હતી. એથી થયું ચાલ, તનુનો કબાટ સાફ કરીને ગોઠવી નાખું. આમ પણ લાડકી દીકરીનું બધૂં અસ્તવ્યસ્ત જ રહેતું. કબાટ ગોઠવવાનું એને કેટલા દિવસથી કહ્યું છે..પણ એમ જલદી સાંભળે તો એ તનુ શાની ?

પોતે જ એને વધારે પડતા લાડ કરીને મોઢે ચડાવી છે.કબીરના શબ્દમાં બગાડી છે. કબીર ઘણી વાર ફરિયાદ કરતો,

અનિતા, દીકરીને આટલી બધી છૂટ ન આપ. કયારેક પસ્તાવાનો વારો આવે.

‘ કબીર, કયા જમાનાની વાત કરે છે ? છોકરીઓ ઉપર બંધન મૂકવાના જમાના ગયા. સમય કેટલો બદલાઇ ચૂકયો છે.’

‘  બંધન મૂકવાની વાત નથી. સમય ચોક્કસપણે બદલાયો છે પણ હજુ આપણૉ સમાજ એ બદલાવને લાયક કયાં બન્યો છે ? હજુ પણ સમાજની માનસિકતા તો એ જ રહી છે એ ભૂલી ન જતી.’

‘ હા..હા..કશું ભૂલી નથી. તું આટલી બધી ચિંતા ન કર.. આઇ વીલ ટેઇક કેર.’

‘ અનુ, દીકરી મને પણ ઓછી વહાલી નથી.પણ કદીક ચિંતા થાય છે. તનુ હવે નાની નથી રહી. આ તો તારું ધ્યાન દોરું છું. ‘

‘મને ખબર છે કબીર, એક જ તો દીકરી છે. એને લાડ નહીં કરીએ તો કોને કરશું ? આમ પણ હવે આપણે ઘેર એ કેટલો સમય ? ‘

‘ તારી બધી વાત સાચી..અને છતાં યુવાન દીકરીના માબાપે થોડું કેરફુલ તો રહેવું જ પડે. બદલાયેલા  સમયમાં બધું સારું જ થયું છે એવું માની લેવાની ભૂલ કરવા જેવી નથી. છાપાઓ અને ટીવીમાં આવતા સમાચારોથી કે આપણી આસપાસના સમાજના બનાવોથી આપણે અજાણ નથી જ. આપણે ઉંઘતા નથી ઝડપાવું..બસ..એટલું જ. ‘

‘ કબીર, તારી ચિંતા વ્યાજબી છે. હું ધ્યાન રાખું છું અને હવે વધારે રાખીશ..ઓકે ? બાકી આ ઉંમરમાં દીકરી પ્રત્યે વધારે કડક થવાથી શું પરિણામ આવી શકે એનાથી પણ આપણે અજાણ નથી જ. મીનાકાકીની  દીકરીએ કેવા નજીવા કારણસર પોતાની જિંદગી ટૂંકાવી નાખી હતી એ યાદ છે ને ? ‘

આવી ચર્ચા  પતિ પત્ની વચ્ચે કંઇ પહેલી વારની નહોતી.

દીકરીનો મોબાઇલ લઇને ઉભેલી અનિતાના મનમાં પતિ સાથેની વાતચીત ઉભરી આવી.

શું પોતે  દીકરી પર વધારે પડતો વિશ્વાસ મૂકીને ભૂલ કરી હતી ?

હવે દિવસે દિવસે સમય વધારે કપરો, વધારે મુકત, કદાચ સ્વચ્છંદ કહી શકાય એવો આવ્યો હતો.  વોટસ અપ, ફેસબુક..ટવીટર વગેરેએ કેટકેટલા નવા દરવાજા યુવા પેઢીને ખોલી આપ્યા છે. તનુ મુકત રીતે મનની વાત કરી શકે એવું વાતાવરણ આપવામાં શું પોતે નિષ્ફળ ગઇ ?

અનિતાના મનમાં વિચારોનું ધમસાણ મચી રહ્યું. દીકરીના જૂના મોબાઇલના ફોટા, મેસેજ વગેરેએ તેને જે માહિતી આપી હતી એ ચોંકાવનારી હતી. હજુ ચાર દિવસ પહેલાં જ તનુશ્રીના જન્મદિવસે પોતે એને નવા ફોનની ગીફટ આપી હતી. આ જૂના ફોનમાંથી કદાચ આ બધું ડીલીટ કરવાનો સમય તેને નહોતો મળ્યો. ફોન તો કયાંય અંદર કપડાંની વચ્ચે છૂપાવીને રાખ્યો હતો. સામાન્ય રીતે પોતે કદી દીકરીનો કબાટ ચેક નહોતી કરતી..આજે પણ એવો કોઇ ઇરાદો નહોતો જ. ફકત નવરાશને લીધે દીકરીના કપડાં સરખા ગોઠવવા જ બેઠી હતી. એમાં આ બધું હાથ આવતા અનિતા ચોંકી ઉઠી.

દીકરી કોઇ મુસ્લીમ છોકરા આરિફ સાથે પ્રેમ કરી બેઠી હતી એવું મેસેજ સ્પષ્ટ રીતે કહેતું હતું. 

કબીરને આ વાતની જાણ થશે તો તનુની સાથે પોતાને પણ કેટલું સાંભળવું પડશે.સારું છે કબીર દસ દિવસ માટે બહારગામ છે. એ દરમ્યાન કશુંક કરવું રહ્યું. પણ શું ? કેવી રીતે ? તનુને પૂછવાથી સાચો જવાબ  થોડો જ મળવાનો ? આરિફ મુસ્લીમ છે એથી એ પોતાની કોઇ પણ પૂછપરછનો સાચો જવાબ નહીં જ આપે.   શીખામણ કે કોઇ  પાબંદીનું પરિણામ સારું નહીં જ આવે એની પણ ખાત્રી હતી. બલ્કે  વધારે આડું અવળું, ઉંધુ પરિણામ આવી શકે.. તો હવે ?સાપ મરે અને લાઠી પણ ન ભાંગે એવો કોઇ ઉપાય જ શોધવો રહ્યો.

અને એથી જ તો આ આખું નાટક..

તેજસ્વી પુત્રીને કોઇ સલાહ, શીખામણ આપવાને બદલે ખોટી, સાવ ખોટી એક વાર્તા ઉભી કરવી પડી હતી. બળથી નહીં આ નવી પેઢી સામે કળથી જ તો કામ લેવું રહ્યું ને ?

 એક શ્રધ્ધાથી અનિતાએ, એક માએ બે હાથ જોડી મનમાં જ પોતાના ઇષ્ટદેવને પ્રણામ કરી લીધા.

નીલમ દોશી,

બીરલા કોલોની,

બંગલા નં. 2, બી ગેઇટ

પોરબંદર 360576

94277 97524

 

 

 

 

ઇશ્વરના ઇ મેઇલ…

 

ઇશ્વરના ઇ મેઇલ..13

                                                                        આપણે તો યયાતિની જાત..

પૂછયું મેં કોણ છે ? ઉત્તર મળ્યો યયાતિ છે,

ને બહાર જોઉ તો આખી મનુષ્યજાતિ છે.

મુકુલ ચોકસી

પ્રિય દોસ્ત,

તારા સર્જન પછી મને લાગ્યું હતું કે મેં એક આખા આનંદલોકનું સર્જન કરી નાખ્યું છે.  સુવિકસિત મગજ, અપાર બુધ્ધિમતા આપ્યા પછી મને હતું કે હવે તું સૃષ્ટિને ખૂબ રળિયામણી બનાવીશ અને તું પોતે પણ આનંદ કરીશ અને અન્યને પણ આનંદ આપીશ. પણ આજે મને ન તો તું સાચા અર્થમાં આનંદિત દેખાય છે, ન તારી આસપાસ કયાંય આનંદનો એહસાસ થાય છે. દોસ્ત, આટઆટલા સુખ સગવડના સાધનો મેળવ્યા પછી પણ શું ખૂટે છે તને ?

મને લાગે છે તારી અખૂટ ઇચ્છાઓ, કામનાઓ એમાં કારણભૂત છે. દરિયાના મોજા જેવી એક પછી એક સતત જન્મતી ઇચ્છાઓ તને કદી સાચો આનંદ લેવા દેતી નથી. સંતોષ નામના શબ્દથી જાણે તું અપરિચિત જ રહી ગયો છે. ઇચ્છાઓનો કયાંય આરો કે ઓવારો જ નહીં ?

દોસ્ત, આનંદ માણવામાં મુખ્ય બે અવરોધો નડતા હોય છે.’

અહમ ઇદમ અને મમ ઇદમ..’

અર્થાત આ હું અને આ બધું મારું.હું અને મારું આ બે શબ્દ જો છૂટે, અહમની જગ્યાએ સોહમ અને મમની જગ્યાએ નાહં..અર્થાત હું કશું જ નથી. એવી ભાવના સાથે દરેક કાર્ય થાય તો આનંદ કયાંય દૂર નથી.  દોસ્ત, તારી ભીતર આનંદનો અખૂટ ખજાનો પડયો જ છે.પણ એ ખોલવાની ચાવી કે એ શોધવાનો પાસવર્ડ તું ભૂલી ગયો છે. આજે આખી યે માનવજાતમાં જાણે રાજા મિડાસ શ્વસી રહ્યો છે જેના સ્પર્શથી સોનુ તો બને છે પણ સુખ અને આનંદ ખોવાઇ જાય છે.

આનંદ નથી એટલે ઉદાસી છે.  કદાચ તેથી જ મનોચિકિત્સકોના વેઇટીંગ રૂમો, સન્યાસીના આશ્રમો, ઉભરાય છે પણ આનંદ નથી જડતો. જયાં જે વસ્તુ છે જ નહીં ત્યાં એ શોધીએ તો કેવી રીતે મળે ? દોસ્ત, આનંદ કંઇ તારા ગૂગલ પરથી શોધીને મેળવી શકાતો નથી. હા, આનંદ મેળવવાનો એક ખાત્રી બંધ રસ્તો ખરો. કોઇને કંઇ આપીએ છીએ, કોઇને નાની અમથી પણ મદદ કરીએ છીએ, કોઇ સારું કાર્ય કરીએ છીએ ત્યારે આપોઆપ એક સાચા આનંદની અનુભૂતિ થાય છે. જે મોટી હોટેલમાં ખાવા કે પિક્ચર જોવા જઇએ ત્યારે જે ક્ષણિક આનંદ મળ્યાનો ભ્રમ થાય છે એની સાથે આ આનંદની તુલના ન થઇ શકે. કેમકે એ આનંદ બાહ્ય સાધનોથી મેળવેલો નથી પણ આંતરિક અનુભૂતિ છે.  અને એક વાર જો એ આનંદ માણ્યો તો વારંવાર એ માણવાનું મન થવાનું જ.દોસ્ત, એવો આનંદ માણતા તું શીખે એવી મારી ભાવના તું સ્વીકારીશ ?

લિ. ઇશ્વરની યાદ

પ્રાર્થના એટલે..કદીક ઇશ્વરના પણ સમાચાર પૂછવા, ઝીણા રવે આવતો એનો સાદ સાંભળવાનો પ્રયાસ

જીવનનો હકાર..

નથી તેની ચિંંતા છોડીએ  તો જ  છે તેનો આનંદ માણી શકાય